داشتن یک وکیل مجرب برای احقاق حق و دفاع از آنها در برابر یک اتهام و در منظر دادگاه، حق همگان است. طبق قانون اساسی ایران در همه دادگاه‌ها طرفین حق دارند تا برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر نتوانند، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم باشد. این اصل اشاره به وکیل تسخیری و معاضدتی دارد. اما وکیل تسخیری کیست و چگونه میتوان یک وکیل تسخیری داشت؟
وکیل تسخیری کیست؟
طبق اصل ۳۵ قانون اساسی ایران، در همه‌ی دادگاه‌ها طرفین حق دارند وکیل اتخاذ کنند و یا اگر نتوانند باید برای آنها شرایط تعیین وکیل فراهم باشد. نکته آن است که دعاوی کیفری دارای ضمانت اجراهای شدید‌تری نسبت به دعاوی حقوقی هستند. لذا ضرورت وجود وکیل در این دعاوی پررنگ‌تر احساس میشود.چنانچه در قانون آیین دادرسی کیفری صراحتاً ابراز میکند که در جرایمی که مجازات آنها سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو یا… است، چنانچه متهم شخصاً وکیل معرفی ننماید، تعیین وکیل تسخیری برای او الزامی است. در سایر جرایم نیز دادگاه میتواند به درخواست متهم با شرایطی برای او وکیل تعیین نماید. کلمه‌ی تسخیری به معنای مکلف و تکلیف شده است که در اینجا یعنی وکیل موظف است به پرونده محول شده، رسیدگی نماید.
فلسفه‌ی حضور وکیل در محاکم
دادرسی عادلانه ایجاب میکند اصولی بر فرایند رسیدگی حاکم باشد تا این فرایند منجر به نتیجه‌ای مطلوب گردد. آیین دادرسی دارای مسائل پیچیده‌ای است که تشخیص و تسلط بر آنها برای اشخاص غیر حقوقدان، به سرعت و آسانی قابل تحقق نیست. انجام اقدامات متناسب به ترتیب و مهلتی که قانون مشخص میکند، لازمه اثبات حق است که از دایره‌ی توانایی افراد غیر متخصص خارج است. این وکیل است که با گردآوری ادله کافی قاضی را در کشف حقیقت یاری میکند.وکیل در تمامی محاکم حقیقت را از دید مصلحت موکل از نظر می‌گذراند و این دخالت زمانی مثمر ثمر است که حقیقت دعوا در قالبی که متضمن حقوق موکل است گنجانده شود. وکالت در لغت به معنای واگذاری امری به دیگری‌ست و وکیل کسی است که این نمایندگی را قبول میکند.امروزه عدم حضور یک وکیل حقوقی در دعاوی حقوقی و وکیل کیفری در دعاوی کیفری باعث تضییع حقوق موکل خواهد شد و در دعاوی کیفری با اصل برائت مغایرت دارد و چه بسا موجب اطاله دادرسی و اشتباه در نتیجه رسیدگی نیز میگردد. پس حضور یک وکیل چه در مرحله‌ی تحقیقات مقدماتی و چه در دادسرا و دادگاه، امری اهم از تمامی عناصر تاثیر‌گذار دخیل در نتیجه است.
شرایط یک وکیل تسخیری
همانطور که گفته شد در برخی از دعاوی کیفری وجود یک وکیل برای متهم ضروری است که در برخی از شرایط خاص مثل بضاعت مالی ضعیف متهم برای وی وکیل تعیین میشود. اما آیا این وکیل ویژگی خاصی دارد؟ آیا فقط برخی از وکلا میتوانند انتخاب شوند یا محدودیتی وجود ندارد؟
باید گفت تفاوتی در اختیارات وجود ندارد و تنها تفاوت در منشأ اتخاذ وکیل است که در این مورد توسط دادگاه انجام امور موکل به وکیل تفویض گردیده است. اغلب موارد به وکیل دادگستری خبره ارجاع میشود. به طور کلی وکلا موظفند سالانه ۳ مورد وکالت تسخیری را بپذیرند و مسئولانه در قبال آن اقدام نمایند.
شرایط گرفتن وکیل تسخیری
طبق ماده ۳۸۴ قانون جدید آیین دادرسی کیفری ایران، در جرایمی که مجازات آنها سلب حیات( مانند قتل عمد)، حبس ابد(مانند سرقت حدی در مرتبه سوم)و قطع عضو(سرقت) باشد، رسیدگی به اتهام فرد باید با معیت وکیل او در دادگاه انجام شود و در صورت عدم تمکن در تعیین وکیل دادگاه موظف است برای او وکیلی با توجه به سابقه کاری و تخصص حرفه‌ای معین کند. البته اگر در جرایم منافی عفت متهم از معرفی وکیل امتناع نماید، نیازی به تعیین وکیل از سوی دادگاه برای وی نیست. در مورد کودکان و نوجوانان متهم نیز اگر ولی یا سرپریت قانونی او وکیل معرفی ننماید یا وکیل او بدون دلیل موجه در دادگاه حضور نیابد نیز دادگاه میتواند برای وی وکیل معین کند.
زمانی که متهم وکیل خود را معرفی ننماید، مدیر دفتر شعبه، پرونده را به رئیس دادگاه ارسال میکند تا طبق مقررات برای او وکیل معین گردد.
بدین صورت که پس از احراز صلاحیت متهم برای اخذ وکیل، به کانون وکلای دادگستری مربوط به حوزه پرونده اعلام میدارد که برای این پرونده نیاز به وکیل وجود دارد. سپس کانون وکیل را انتخاب کرده و اطلاعات او را به دادگاه اعلام و مراتب تعیین وکیل را به خود وکیل ابلاغ می‌نماید.
پرداخت حقالوکاله وکیل تسخیری چگونه است؟
مطابق آمار‌های جرم‌شناسانه، بسیاری از جرایم میان اقشار ضعیف جامعه از لحاظ مالی و فرهنگی رخ میدهد. پس نمی‌توان انتظار داشت فردی که متهم به ارتکاب قتل عمد است و نتوانسته وکیلی برای خود معین کند، حق‌الزحمه‌ی وکیل تعیینی از سمت دادگاه را پرداخت نماید.
در خصوص حقالوکاله وکیل تسخیری در پرونده‌های کیفری باید گفت در این موارد متهم تکلیفی به پرداخت حقالوکاله وکیل ندارد و دادگستری از صندوق خود آن را مطابق اقدامات وکیل و طبق تعرفه قانونی پرداخت می‌نماید. همچنین تمامی وجه حاصله از بودجه دادگستری مختص به خود وکیل است؛ برخلاف وکیل معاضدتی که باید بخشی از آن به کانون وکلا پرداخته شود.
یکی از اهداف و فلسفه‌های تعیین وکیل تسخیری برای متهم
دعاوی کیفری دارای ضمانت اجراها و عواقبی به مراتب شدید‌تر از سایر دعاوی هستند. گاهی بحث جان متهم در میان است. یکی از وظایف وکلا کمک به روشن‌سازی واقعیت برای قاضی با جمع‌آوری ادله و مستندات است. وظیفه اصلی هر وکیلی دفاع از موکل خود و جلوگیری از تضییع حق اوست. چرا که هر متهمی از حقوق شهروندی برخوردار است و هیچ کس نمی‌تواند هیچ حقی را تا زمان صدور حکم از وی بگیرد. تنها یک فرد متخصص و حقوقدان می تواند در مقابل اتهامات از متهم دفاع کند، آنها را رد کند یا زمینه‌ی صدور حکم برائت را برای متهم فراهم سازد.مثلا وکیل دیه تعیین شده را میتواند مورد ارزیابی قرار دهد و در صورت نامتعارف بودن اعتراض خود را بیان کند. پس در دعاوی کیفری به علت سنگین بودن مجازات برخی از جرایم، جلسات دادرسی حتماً باید با حضور وکیل مدافع حقوق متهم برگزار گردد.
شهروندان چطور میتوانند وکیل تسخیری بگیرند؟
در واقع تفاوت وکیل تسخیری با وکیل تعیینی( وکیلی که خود افراد انتخاب میکنند) در منشأ است. همانطور که گفته شد افراد میتوانند طبق قانون اساسی برای خود وکیل اختیار کنند.
اما در مواردی که در قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده، حضور یک وکیل الزامی است و اگر متهم نتواند برای خود وکیلی برگزیند، کتباً به محکمه اعلام میکند که تمکن مالی برای اخذ وکیل ندارد. سپس دادگاه مکلف است برای او اقدام به تعیین وکیل کند. مطابق ماده ۱۹۰ آیین دادرسی کیفری حق داشتن وکیل باید به متهم تفهیم شود و عدم تفهیم حق اخذ وکیل دادگستری موجب تخلف انتظامی برای شخص مسئول است.پس هر متهمی حق دارد که از وکیل در جلسات رسیدگی‌اش برخوردار باشد و دادگاه نیز موظف است در مواردی که در قوانین ذکر شده، دادرسی را بدون حضور وکیل مدافع متهم شروع نکند.
1- وکیل تسخیری در جرایم مواد مخدر
جرایم مربوط به مواد مخدر که دربردارنده‌ی مجازاتهای سالب حیات( اعدام)، حبس ابد یا حبس تعزیری درجه ۳ به بالا باشد؛ روند رسیدگی آنها مطابق قانون آیین دادرسی کیفری بدون حضور وکیل برای متهم میسر نیست. لذا تعیین یک وکیل برای متهم الزامی است. وکیل در این مقام میتواند موجبات کاهش جرم متهم را با استناد صحیح و به‌جا به مقررات تخفیف در مجازات و سایر قوانین، موجبات تقلیل مجازات متهم به جرایم مواد مخدر را فراهم سازد.
2- وکیل تسخیری برای وکالت پرونده طلاق
غیر از موارد کیفری مواردی مانند طلاق توافقی ، طلاق غیابی یا… نیز وجود دارد که زوجین تمکن مالی برای تعیین وکیل خانواده برای انجام امور طلاق خود ندارند. افرادی هستند که نمی‌توانند هزینه مشاوره با وکیل طلاق را تأدیه کنند یا حتی ممکن است تا مراحل مشاوره حقوقی در مورد طلاق را پیش یک وکیل گذرانده باشند اما نتوانند از پس ادامه‌ی هزینه‌ها بر بیایند. در این موارد نیز دادگاه وکیلی طلاق به طور رایگان برای آنها بر‌می‌گزیند و حقالوکاله وکیل از صندوق دادگستری پرداخت میگردد.
مفهوم وکالت معاضدتی چیست
شاید اسم وکیل معاضدتی به گوش شما آشنا باشد یا شاید هم در طی این مطلب از خود پرسیده باشید مگر تمام این شرایط، شرایط وکیل معاضدتی نبود؟
باید گفت وکیل معاضدتی نیز در صورتی معین میشود که اشخاص قادر به پرداخت حقالوکاله نباشند. اما تفاوت اینجاست که وکیل معاضدتی تنها برای امور حقوقی قابل تعیین است و نه در امور کیفری. اما شرایط اخذ آن مشابه است. بدین صورت که فرد به دادگاه اعلام میکند نیاز به وکیل دارد و دادگاه با اعلام یه کانون وکلا وکیل معاضدتی بر آن پرونده و شخص نسب میکند و حقالوکاله او را از صندوق دادگستری تادیه می‌نماید. با این تفاوت که این بار تمام حقالوکاله اختصاص به شخص وکیل ندارد و کانون وکلای دادگستری نیز سهمی از آن می‌برد. شاید در دعوایی شما به یک وکیل ملکی نیاز داشته باشید اما نتوانید مخارج آن را تامین کنید. در واقع وکیل معاضدتی بیشتر برای خواهان پرونده تعیین میگردد.
تفاوت دیگر در آن است که برخلاف دعاوی خاص کیفری که بدون حضور وکیل رسیدگی آغاز نمی شود، آغاز و ادامه رسیدگی به حضور وکیل معاضدتی منوط نیست.
