دعاوی مربوط به خانواده، یکی از موضوعاتی است که آمار بالایی را در میان دعاوی حقوقی به خودش اختصاص داده است. این دعاوی در برخی از مواقع، توسط خود طرفین دعوا و در برخی مواقع، توسط نمایندگان حقوقیِ آنها پیگیری می‌شود. در این‌جا، منظور از نماینده حقوقی، «وکیل» است. مراجعه به وکیل دادگستری، انعقاد قرارداد و ضوابط مربوط به نحوه انحلال این قرارداد از مهمترین موضوعات حقوقی در زمینه وکیل خانواده است. در این نوشتار، به بررسی مفهوم وکیل، وکیل خانواده و برخی از مهمترین موضوعات مطرح در دعاویِ خانوادگی خواهیم پرداخت.
موسسه حقوقی عدالت آریایی با مدیریت مونا ترابی با بهره گیری از بهترین وکلای تهران تا انتهای مسیر حقوقی کنار ما خواهد بود. اگر قرارداد حقوقی ملکی بسته اید و به اختلافی برخوردید به شما کمک می کنیم که بتونید این مشکل را به بهترین حالت ممکن حل کنید.
وکیل به چه کسی گفته می‌شود؟
انسان‌ها به محض این‌که متولد می‌شوند، شخصیت پیدا می‌کنند و این صلاحیت را به دست می‌آورند که حقوقی را دارا شوند. تا زمانی که مقطع خاصی از زندگی سپری نشود و انسان‌ها به کمال عقل و بلوغ دست پیدا نکنند، امکان آن وجود ندارد که افراد خودشان رأساً این حقوق را اِعمال نمایند. در این حالت، شخصی به عنوان نماینده قانونی، امور حقوقیِ انسان را انجام می‌دهد. این نماینده، قانونی است؛ یعنی قانون‌گذار آن را پیش‌بینی نموده و در نظر گرفته است و خود انسان، هیچ نقشی در انتخاب آن ندارد. به عنوان نمونه، از زمانی که یک انسان به دنیا می‌آید، تا زمانی که او به سن بلوغ برسد، حقوق مالی و غیرمالیِ او در درجه نخست از طریق ولی قهری (یعنی پدر و جد پدری) اِعمال و اجرا می‌شود.
علاوه‌بر نماینده قانونی که توسط قانون‌گذار برای مقاطع و موقعیت‌های خاصی از زندگی انسان در نظر گرفته شده است، هر شخصی این حق را دارد که با اختیار خود، برای تدبیر امور حقوقیِ خود نماینده قراردادی انتخاب نماید. انتخاب نماینده قراردادی می‌تواند از طریق انعقاد قرارداد وکالت صورت پذیرد. به‌عبارت‌بهتر، مطابق ماده 656 قانون مدنی، وکیل نماینده قراردادی است که به نیابت از موکل (یعنی وکالت‌دهنده) امور حقوقیِ او را پیگیری می‌کند و در مقابل انجام این امور، اجرت دریافت می‌نماید. توجه به این نکته ضروری است که صرفاً شخصی که وکیل دادگستری باشد، می‌تواند انجام امور حقوقیِ دیگران را عهده‌دار شود. اشتغال به وکالت دادگستری نیز مستلزم داشتن پروانه و مجوز وکالت است که شرایط دریافت آن، در قانون پیش‌بینی گردیده است.
وکیل خانواده به چه کسی گفته می‌شود؟
هر یک از اشخاصی که پروانه و مجوز وکالت دارند، می‌توانند در حوزه موضوعات مختلف حقوقی فعالیت نمایند. منظور از وکیل خانواده، شخصی است که به‌صورت تخصصی در حوزه دعاوی خانوادگی فعالیت می‌کند. وکلایی که در این حوزه فعالیت دارند، می‌توانند در زمینه موضوعاتی هم‌چون حقوق مالیِ زوجه (یعنی مطالبه نفقه، مهریه و اجرت‌المثل)، تنظیم و ثبت دادخواست طلاق و طلاق به درخواست زوج و پیگیریِ امور آن تا جاری‌شدن صیغه طلاق، مسائل ناشی از بر هم خوردن نامزدی، حضانت و … به افرادی که تصمیم بر انجام اقدامات حقوقی دارند، کمک نمایند.
چه زمانی مراجعه به وکیل خانواده مورد نیاز است؟
افرادی که با مشکلاتی در حوزه مسائل خانواده مواجه هستند و تصمیم دارند که برای حل و فصل آنها به مراجع قضایی مراجعه نمایند، می‌توانند این موضوع را شخصاً پیگیری کنند یا این‌که انجام آنها را به یک وکیل خانواده مجرب واگذار کنند. چنانچه افراد بخواهند که خودشان این دعاوی را پیگیری کنند، با 2 مسئله مهم ممکن است که مواجه شوند: نخست آن‌که بسیار محتمل است که رسیدن به نتیجه مدت زمان زیادی به طول انجامد و دیگری آن‌که، ممکن است به جهت عدم‌آشنایی با رویه اداری و فرآیند رسیدگی به این دعاوی و نیز، نداشتن دانش و اطلاعات تخصصیِ حقوقی، اقدامی را به اشتباه انجام دهند و پس از آن، مجبور شوند که برای اصلاح این اشتباه، هزینه بیش‌تری را صرف نمایند.
ازاین‌رو، چنانچه این اشخاص اطلاعات حقوقیِ کافی در این مورد ندارند و از رویه‌های اداری نیز به‌صورت کامل بی‌اطلاع می‌باشند، مناسب‌تر و معقول‌تر این است که پیگیریِ امور حقوقی خود را به یک وکیل دادگستری واگذار نمایند. در این مورد، ممکن است که بسیاری از اشخاص توانایی مالیِ کافی برای پیگیری پرونده از طریق وکیل دادگستری را نداشته باشند. در چنین مواردی، مناسب است که با استفاده از مشاورة حقوقیِ تلفنی یا حضوری از تخصص افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، استفاده شود. ضمناً مطالعه مطالبی که سایت‌های حقوقی در این زمینه در اختیار عموم اعضای جامعه قرار می‌دهند، می‌تواند تا حدودی راهگشا باشد.
نفقه زوجه به چه صورت محاسبه می‌شود؟
مطابق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه عبارت است از تمامیِ نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، پوشاک، خوراک، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج. مطالبه نفقه و نحوه محاسبه آن، یکی از مهمترین ابعاد پرونده‌های مرتبط با خانواده است. مطابق مواد 1106 و 1113 قانون مدنی، در عقد نکاح دائم نفقه زوجه بر عهده شوهر است. در عقد نکاح موقت نیز در صورتی شوهر موظف به پرداخت نفقه است که طرفین در خود عقد این موضوع را شرط کرده باشند یا توافقی در مورد آن صورت گرفته باشد. چنانچه شوهر به وظیفه خود در مورد پرداخت نفقه عمل نکند، زوجه می‌تواند اقدام به اقامه دعوای حقوقی یا طرح شکایت کیفری نماید. به‌عبارت‌بهتر، عدم‌پرداخت نفقه می‌تواند مرد را با مسؤولیت کیفری مواجه سازد. اشاره به این نکته نیز ضروری است که مطابق ماده 1108 قانون مدنی، اگر زوجه بدون داشتن دلیل موجه از انجام وظایف قانونی خود کوتاهی نماید، ناشزه محسوب می‌شود و پس از آن، دیگر مستحق نفقه نخواهد بود.
میزان دقیق نفقه در قوانین ذکر نشده است و دادگاه باید آن را تعیین نماید. دادگاه باید در محاسبه میزان نفقه، شأن خانوادگیِ زن و نحوه زندگی او پیش از ازدواج را مدنظر قرار دهد.
اجرت‌المثل در چه صورتی به زوجه تعلق می‌گیرد؟
وقتی که عقد نکاح میان دو شخص منعقد می‌شود و رابطه زوجیت به وجود می‌آید، هر یک از زن و مرد در قبال طرف مقابل وظیفه‌ای را عهده‌دار می‌شود. در کنار این وظایف، برخی از امور نیز هستند که اگرچه عرفاً زوجه موظف به انجام آنها است، اما نه به لحاظ شرعی و نه به لحاظ قانونی نمی‌توان انجام آنها را وظیفه او به شمار آورد. مطابق تبصره ماده 336 قانون مدنی، اگر زوجه کارهایی را انجام دهد که انجام آنها به لحاظ شرعی جزء وظایف او نیست و از حیث عرفی برای انجام این امور اجرت‌المثل در نظر گرفته شده باشد، در صورت وجود شرایط زیر می‌تواند اجرت‌المثل انجام این کارها را مطالبه کند:
الف. باید این امور را به دستور زوج انجام داده باشد.
ب. قصد این را نداشته باشد که این امور را به‌صورت مجانی و رایگان انجام دهد.
در صورت وجود این شرایط، زوجه می‌تواند اجرت‌المثل کارهایی را که انجام داده است، مطالبه نماید. دادگاه پس از احراز شرایط و ضوابط قانونی، اجرت‌المثل کارهایی را که انجام شده است، محاسبه و به پرداخت آن حکم صادر خواهد نمود.
وصول مهریه چه شرایطی دارد؟
مطابق ماده 1082 قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زوجه مالک مَهریه می‌شود. در این مورد، هیچ تفاوتی میان عقد نکاح دائم و عقد نکاح موقت وجود ندارد. تفاوتی که از این لحاظ میان عقد نکاح دائم و موقت وجود دارد، این است که اگر در عقد نکاح دائم مهریه ذکر نشده باشد، طرفین می‌توانند پس از عقد مهریه را تعیین کنند، اما اگر در نکاح موقت مهریه تعیین نشود، عقد نکاح باطل خواهد بود (مطابق مواد 1087 و 1095 قانون مدنی).
همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد، زوجه به محض وقوع عقد نکاح مالک مهریه می‌شود. بنابراین، در صورتی که مهریه خود را نبخشیده باشد (خواه از طریق هبه و خواه از طریق ابراء) و یا این‌که آن را در مقابل طلاق بذل نکرده باشد، این حق را دارد که مهریه خود را مطالبه کند. علاوه‌براین، یکی دیگر از شرایطی که برای مطالبه مهریه وجود دارد، این است که نکاح (اعم از دائم و موقت) باطل نبوده باشد. مطابق ماده 1098 قانون مدنی، اگر عقد نکاح باطل باشد و نزدیکی هم واقع نشده باشد، زن حقی بر مهریه ندارد و اگر مهریه را دریافت نموده باشد، شوهر می‌تواند آن را مسترد نماید.
باید به این نکته توجه داشت که در هر یک از حالات زیر میزان مهریه‌ای که زن نسبت به آن استحقاق دارد، متفاوت است:
الف. اگر زن و شوهر پیش از نزدیکی از یکدیگر طلاق بگیرند و در عقد نکاح میزان مهریه تعیین شده باشد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
ب. اگر زن و شوهر پیش از نزدیکی از یکدیگر طلاق بگیرند و در عقد نکاح میزان مهریه تعیین نشده باشد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. در تعیین مهرالمتعه، وضع مالیِ شوهر در نظر گرفته می‌شود.
پ. اگر زن و شوهر پس از نزدیکی از یکدیگر طلاق بگیرند و در عقد نکاح میزان مهریه تعیین شده باشد، زن مستحق مهریة تعیین‌شده خواهد بود.
ت. اگر زن و شوهر پس از نزدیکی از یکدیگر طلاق بگیرند و در عقد نکاح میزان مهریه تعیین نشده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. در تعیین مهرالمثل، وضع و شأن زن در نظر گرفته می‌شود.
ث. در عقد نکاح موقت اگر شوهر قبل از نزدیکی، تمام مدت نکاح را ببخشد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود.
