پرداخت نفقه زن مهم ترین تکلیف مالی و به عهده شوهر می باشد که این وظیفه به وسیله قانونگذار به گردن مرد نهاده شده است. چرا که در اکثر خانواده های ایرانی ، از آنجایی که وظیفه خطیر اداره خانه و امور داخلی خانه به عهده زنان است، ایشان درآمد کافی برای شرکت در هزینه های خانواده را نداشته و در مقابل تمکین مستحق دریافت نفقه از همسر خود میباشد. با تمام این اوصاف، زن پس از آشنایی با مرد از چه زمانی مستحق دریافت نفقه است؟ آیا نفقه در دوران عقد وجود دارد و از شوهر قابل مطالبه است؟ اگر پاسخ مثبت است زن برای دریافت نفقه در دوران عقد باید به چه وظایفی عمل کند؟ در ادامه این مطلب به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
نفقه زن چیست؟
پس از ازدواج، طرفین نسبت به یکدیگر وظایفی را به عهده میگیرند که این وظایف اغلب توسط قانون معین شده اند. مطابق آنچه قانون مدنی ذکر کرده است پرداخت نفقه زن تنها در صورتی که ازدواج زوج وزوجه دائمی باشد و زن از شوهر تمکین کند، به عهده مرد است. ماده 1107 قانون مدنی در تعریف نفقه مقرر داشته است :« نفقه عبارت است از همه ی نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»
پس مطابق این قانون، وضعیت احتیاجات زن به طور متعارف ملاک میباشد و نه وضعیت مرد. به عبارت دیگر اگر زن از خانواده متمکن و پولداری باشد، شوهر باید مطابق وضعیت مالی وی برای او نفقه در نظر بگیرد. با مشورت یک وکیل خانواده میتوانید شرایط پرداخت نفقه را نسبت به شرایط خودتان متوجه شوید اما برخی از نکاتی وجود دارد عبارتند از:
1- نفقه زن بر نفقه سایر اقارب مرد مقدم است. یعنی اگر مرد باید به سایر خویشاوندان سببی خود( مانند فرزند) نیز نفقه پرداخت کند و تمکن وی کافی نباشد، نفقه زن ارجحیت دارد. عدم پرداخت مهریه توسط مرد یکی از موجبات طلاق است که میتواند توسط وکیل طلاق در دادگاه مطرح گردد.
البته در صورت توافق طرفین ، میتواند طلاق توافقی با فرایندی ساده تر انجام پذیرد.
2- زن میتواند نفقه زمان گذشته خود را نیز مطالبه کند و این تفاوت زن با سایر خویشاوندان سببی مرد است. چرا که آنها فقط می توانند نسبت به آینده خود مطالبه نفقه کنند.
3- در پرداخت نفقه، تمکن مرد ملاک نیست بلکه شرایط و احوالات زن ملاک است. یعنی زن اگر خودش هم ثروتمند باشد و از شوهرش درخواست نفقه نماید و وی از این تکلیف امتناع نموده یا الزام وی به پرداخت نفقه ممکن نباشد، زن میتواند برای طلاق به درخواست زوجه اقدام نماید.
4- پرداخت نفقه یک کلیف یک جانبه است. به این معنا که زن هیچ وقت مکلف به پرداخت نفقه به شوهر خود نیست.
5- نفقه زن، طلب وی از شوهر اوست. در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر و عدم کفایت اموال او برای پرداخت دیون، نفقه زن بر سایر بدهی ها مقدم خواهد بود.
حق نفقه در دوران عقد به چه صورت است ؟
برای پاسخ دادن به این سوال ابتدا باید مواردی را متذکر شد و مطابق قانون مدنی ایران، مرد و زن پس از خواستگاری و تا قبل از جاری شدن خطبه عقد نامزد یکدیگر هستند و مراودات و حقوقشان مطابق قواعد مربوط به نامزدی قابل پیگیری است. اما به محض جاری شدن خطبه عقد، زن و شوهر اعلام می شوند و دیگر پیوند زناشویی آنها منوط به برگزاری مراسم عروسی یا زندگی در زیر یک سقف نیست. ممکن است بین اجرای خطبه عقد و زندگی مشترک آنها فاصله ای وجود داشته باشد و این به معنای عدم وقوع پیوند زناشویی بین آنها نیست. به همین دلیل است که ماده 1102 قانون مدنی مقرر داشته است : «همین که نکاح به طور صحت واقع شد ، رابطه زوجیت بین طرفین، موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر، برقرار می شود ».
مسئله ی دیگر آن است که نفقه تنها در صورت نکاح دائم وجود دارد و در عقد نکاح موقت یا همان صیغه، وظیفه ای برای پرداخت نفقه بر مرد محول نگردیده مگر انکه زن و مرد در هنگام انعقاد عقد موقت پرداخت نفقه را شرط کنند.
با این حال نفقه در دوران عقد نیز منوط به تمکین عام و خاص زن از شوهر است. یعنی یک زن در دوران عقد خود زمانی میتواند مستحق دریافت نفقه باشد که به وظایف زناشویی خود عمل کند. اما در این مورد استثنائی به نام حق حبس وجود دارد که اجازه ی عدم تمکین زن و در عین حال دریافت نفقه در دوران عقد از شوهر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
حق حبس زن یعنی چه؟
همانطور که پیشتر گفته شد، زن میتواند در شرایطی که قانون برای وی در نظر گرفته است تمکین نکرده و نفقه خود را دریافت کند. به این حق، حق حبس میگویند.
مطابق قانون مدنی اگر هنوز نزدیکی میان زن مرد رخ نداده باشد و مهریه عندالمطالبه( و نه عند الاستطاعة) باشد، زن میتواند تمکین خود را منوط به دریافت کامل مهریه خود نماید و در عین حال نفقه خود را از شوهر بگیرید. به همین رو بر اساس ماده 1085 قانون مدنی: « زن، می تواند تا مهریه او تسلیم نشده، از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد، امتناع کند، مشروط بر اینکه، مهر او حال باشد و این امتناع، مسقط حق نفقه نخواهد بود.»
این حق به این دلیل است که زن به دلیل عدم دریافت مهریه خود با عدم تمکین ناشزه محسوب نمیشود و مستحق دریافت نفقه خواهد بود. وکیل مهریه شخصی است که می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه، از جانب زن در دادگاه اقامه دعوا انجام بدهد.
نفقه در صورت استفاده از حق حبس
همانطور که در بالا گفته شد، نفقه در دوران عقد و دردو صورت با وجود حق حبس قابل دریافت است:
1-در صورتی که هنوز نزدیکی و رابطه جنسی بین زن و مرد صورت نگرفته باشد.
2- در صورتی که هنوز مهریه عندالمطالبه به زن پرداخت نشده باشد.
در صورت وجود شرایط فوق الذکر، نفقه زن باید به طور تمام و کمال و متناسب با نیاز های متعارف زن پرداخت گردد. استفاده زن از حق حبس باعث کاهش میزان نفقه نخواهد شد و مرد موظف است به محض انعقاد عقد نکاح، تمام نیازهای زن اعم از البسه و مسکن و مسائل بهداشتی و غیره را آنگونه که شایسته ی ایشان است، فراهم نماید.
میزان نفقه زن در دوران عقد
مطابق قانون مدنی، زن و مرد پس از انعقاد عقد نکاح دائم به زوجیت یکدیگر در آمده و نسبت به انجام وظایف زناشویی در مقابل یکدیگر مسئولیت و تعهد دارند. مرد وظیفه دارد به عنوان مدیر خانواده نفقه را پرداخت کند ، وسایل آسایش را برای همسر خود فراهم نماید و در صورت عندالمطالبه بودن مهریه آن را به همسر خود پرداخت نمیاد. در مقابل زن وظیفه دارد امور داخلی منزل را مدیریت کرده و به تمکین خاص و عام بپردازد.
همانطور که گفته شد در مورد میزان نفقه مبلغ ثابتی وجود ندارد چرا که شرایط بانوان متفاوت بوده و تعیین میزان دقیق آن به عهده کارشناس دادگستری است. میزان نفقه در دوران عقد تفاوتی با میزان آن در زندگی مشترک ندارد. با این حال اینکه نفقه دریافتی باید ماهانه چقدر باشد همواره برای بانوان سوال بوده است. در ادامه به میزان نفقه دریافتی در سال 1401 اشاره خواهیم کرد.
میزان نفقه در سال 1401 به چه ترتیب است؟
اینکه چه میزان نفقه دریافتی مناسب زوج میباشد از مسائل پرتکرار و حتی موجب بروز اختلافات شدید در بین زوجین است. همانطور که پیشتر اشاره شد، نمیتوان برای نفقه زنان میزان ثابتی را مشخص کرد چرا که ملاک مبلغ نفقه، شرایط زن است. میزان نفقه پرداختی زنی که مدارک تحصیلی بالایی دارد یا از یک خانواده متمکن میباشد، با زنی که شرایطی معمولی دارد یکسان نیست حتی اگر وضعیت شوهرانشان یکسان باشد. اما چیزی که غیر قابل انکار است تاثیر تورم بر میزان نفقه است. نفقه یک امر مالی است و تاثیر شرایط اقتصادی بر آن، مانند سایر امور مالی، غیر قابل انکار میشود. با این حال اگر برای تعیین میزان دقیق نفقه خود کنجکاو هستید، میتوانید با ارائه درخواست خود به دادگاه از نظر تخصصی کارشناسان حقوقی برخوردار شوید.
برای گرفتن نفقه باید چه کاری انجام داد؟
پرداخت نفقه، وظیفه مالی مرد نسبت به زن و به عبارت دیگر بدهی وی به ایشان است. پس خیلی بهتر است که زوجین با صحبت با یکدیگر در مورد کمیت و چگونگی پرداخت آن به نتیجه برسند. متاسفانه در مواردی زوج از پرداخت نفقه امتناع نموده و نسبت به پرداخت آن کم محلی میکند. در این صورت زوج میتواند با ارائه درخواست خود به دادگاه، دریافت نفقه را خواستار شود.
قابل ذکر است که دعاوی مربوط به نفقه، در دو نوع حقوقی و کیفری وجود دارند که در نوع حقوقی آن زن باید دادخواست خود را به دادگاه، و در نوع کیفری آن شکوائیه خود را به دادسرا ارائه دهد.
1- نفقه معوقه :
تصور کنید که در صورت تمکین زن در ماه های پیشین، شوهر یک ماه را بدون دلیل موجه از پرداخت نفقه به همسر خود سر باز زده است. در این صورت نفقه جنبه ی دینی داشته و برای مطالبه ی آن مبلغ، باید با ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی مراجعه نمود.
2- ترک انفاق:
ترک انفاق جرم است. بدین معنا که در صورت تمکین زن یا عدم تمکین وی به اجازه دادگاه بنا به هر دلیلی، شوهر عامدانه از پرداخت نفقه به زن استنکاف ورزد. در این صورت زن میتواند شکواییه ترک انفاق را تنظیم کرده و نه تنها نفقه ماه های پیشین، بلکه نفقه حال خود را از دادسرا مطالبه نماید. در این مورد قانون حمایت از خانواده در ماده 53 خود اظهار دارد:« هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم میشود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف میشود.»
قابل ذکر است که اثبات عدم پرداخت نفقه به عهده زن نیست بلکه مرد باید بتواند اثبات کند که ادعای زن کذب بوده و نفقه پرداخت گردیده است. دادگاه اجازه دارد نفقه را از محل اموال مرد پرداخت نماید و یا در صورت درخواست تأمین خواسته از جانب زن، مرد را محکوم نماید که از محل سایر دارایی های خود مانند حقوق ماهیانه اش نفقه زن را بپردازد عدم پرداخت نفقه موجب عسر و حرج زن می باشد و میتواند روند طلاق ایشان را تسهیل بخشد.
نمونه شکواییه ترک انفاق:
ریاست محترم دادسرای عمومی
باسلام؛
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب و مشتکی عنه طبق تصویر مصدق عقدنامه شماره … مورخ … در دفترخانه شماره … شهرستان … به عقد دائم یکدیگر درآمده ایم. همسرم از تاریخ … تاکنون بدون دلیل شرعی و قانونی موجه از پرداخت نفقه به اینجانب خودداری می نمایند، در صورتی که بنده حاضر به تمکین عام و خاص نیز می باشم. با توجه به اینکه در حال حاضر در وضعیت اقتصادی نامناسبی به سر می برم، مشتکی عنه هیچ توجهی به وضعیت بنده ندارند. همچنین اینجانب اظهارنامه ای به شماره … مورخ … برای ایشان ارسال نمودم که هیچ اقدامی در جهت پرداخت نفقه انجام ندادند.
لذا با توجه ادله اینجانب که شامل تصویر مصدق عقدنامه، استشهادیه و … می باشد و با استناد به ماده 53 قانون حمایت از خانواده مصوب 1392 و ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی تعزیرات، تعقیب و صدور حکم به مجازات ایشان را به اتهام ترک انفاق استدعا دارم.
همچنین با توجه به خسارات وارده به اینجانب که به مبلغ … می باشد، بدواً صدور و اجرای فوری قرار تامین خواسته را تقاضا دارم.
