تمکین چیست و در چه مواردی می توان از آن خودداری کرد؟

در صورتیکه در ازدواج زن از وظایف همسری خود سربازند به اصطلاح عدم تمکین کرده است و مرد می تواند با مراجعه به وکیل خانواده درخواست راهنمایی نماید و از وکیل مشاوره حقوقی دریافت کند. و اگر تحت هیچ شرایطی امکان بهبود روابط بین زن و مرد فراهم نشد، طلاق به درخواست زوج را میتواند ارائه دهد تا از طریق وکیل پیگیری شود.در این مقاله شما را با تمکین و عدم تمکین و انواع آن آشنا خواهیم کرد.

به لحاظ حقوقی، نکاح (ازدواج) یک قرارداد است. به محض این‌که این قرارداد منعقد شود، حقوق و تکالیف خاصی برای هر دو طرف آن به وجود می‌آید. چنانچه هر یک از طرفین عقد نکاح، به تکلیف قانونیِ خود عمل نکند، با ضمانت‌ اجرایی که قانون‌گذار در نظر گرفته است، مواجه خواهد شد. به عنوان نمونه، عدم‌انجام این وظایف قانونی، می‌تواند این حق را برای طرف مقابل به وجود آورد که برای طلاق اقدام نماید. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در این مباحث مطرح می‌شود، مفهوم تمکین است. در این نوشتار، مفهوم تمکین و عدم‌تمکین، انواع تمکین و آثار قانونیِ عدم‌تمکین مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تمکین و عدم‌تمکین به چه معنا است؟

با انعقاد عقد نکاح، خانواده شکل می‌گیرد و با ایجاد مفهومی تحت عنوان «زوجیت»، حقوق و تعهدات خاص و جدیدی بر دوش هر یک از طرفین این رابطه قرار می‌گیرد. این موضوع به اندازه‌ای اهمیت دارد که قانون‌گذار هم صراحتاً به آن اشاره نموده است. مطابق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی، به محض آن‌که عقد نکاح به‌طور صحیح واقع شود، رابطه زوجیت بین طرفین ایجاد می‌شود و زوجین حقوق و تکالیفی در قبال یکدیگر پیدا می‌کنند. به ‌عنوان نمونه، مطابق قانون مدنی، زن و شوهر موظف به حُسن معاشرت با یکدیگر می‌باشند. این وظیفه (یعنی حسن معاشرت) ایجاب می‌کند که زن و شوهر با خوش‌رویی، مسالمت و احترام با یکدیگر رفتار کنند و از بی‌احترامی، اهانت و ناسزاگویی به یکدیگر پرهیز نمایند. علاوه‌براین، زن و شوهر باید نسبت به یکدیگر وفادار باشند و در تحکیم بنیان‌های خانواده و تربیت اولاد خود، به یکدیگر یاری برسانند.

هر یک از زوجین، موظف هستند که به تکالیفی که در برابر طرف مقابل دارند، عمل نمایند. در دنیای حقوق، به انجام وظایفی که زوجه در مقابل زوج دارد، تمکین گفته می‌شود. به‌عبارت‌بهتر، تمکین به این معنا است که زوجه به وظایفی که در قبال همسر خود دارد، عمل کند و در مقابل، عدم‌تمکین نیز به این معنا است که زوجه از انجام وظایفی که در قبال همسر خود دارد، کوتاهی نماید. چنانچه زوجه به وظایف قانونیِ خود عمل نکند و به عبارتی، تمکین ننماید، ناشزه محسوب می‌شود. بنابراین، دو اصطلاح تمکین و عدم‌تمکین غالباً در مورد زوجه به کار می‌رود.

تمکین چه انواعی دارد؟

تمکین بر دو نوع است. انواع تمکین عبارتند از:

الف. تمکین عام

تمکین عام به این معنا است که زن وظایفی را که در قبال همسر خود دارد، انجام دهد. به عنوان نمونه، اگر اختیار تعیین منزل با مرد باشد، زن وظیفه دارد که در منزلی که همسر او فراهم کرده است، سکونت نماید.

ب. تمکین خاص

تمکین خاص به این معنا است که زن، نزدیکی جنسی با شوهر را به‌طور متعارف بپذیرد و جز در مواردی که مانع موجهی دارد، از برقراری رابطه جنسی با او سر باز نزند.

عدم‌تمکین چه آثاری دارد؟

می توانید از مشاوره حقوقی برای اطلاع از این بحث استفاده کنید. مطابق ماده ۱۱۰۸قانون مدنی، چنانچه زوجه بدون داشتن دلیل مشروع و قانونی، از انجام وظایف زناشوییِ خود کوتاهی کند و به‌عبارتی، تمکین نکند، ناشزه محسوب می‌شود. در مواردی که زن ناشزه محسوب می‌شود، حقی که برای نفقه دارد، از بین می‌رود. به‌عبارت‌بهتر، نفقه از حقوق مالیِ یک زن است و اگر شوهر، این حق مالی را اجرا نکند (یعنی به زوجه نفقه نپردازد)، زوجه می‌تواند اقدام به طرح دعوای حقوقی یا کیفری نماید. در چنین مواردی، اگر شوهر بتواند اثبات کند که زوجه بدون داشتن دلیل مشروع و قانونی به وظایف زناشویی خود عمل نکرده است، زوجه ناشزه محسوب می‌شود و حقی که در مورد نفقه دارد، از بین می‌رود. در واقع، زن ناشزه نمی‌تواند ادعایی در مورد نفقه داشته باشد.

نمونه دادخواست تمکین زوجه با وکیل:

در چه مواردی زوجه می‌تواند از تمکین خودداری کند؟

همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد، زوجه باید به وظایفی که در مقابل همسر خود دارد، عمل کند و اگر بدون دلیل موجه از انجام وظایف خود کوتاهی کند، ناشزه محسوب می‌شود. هم‌چنین، به این نکته نیز اشاره شد که زن ناشزه، حقی نسبت به نفقه ندارد. در همین مورد باید توجه داشت که اگر زوجه برای عدم‌انجام وظایف زناشویی دلیل مشروع و موجهی داشته باشد، حق او نسبت به نفقه ساقط نخواهد شد. بنابراین، در مواردی که زوج تلاش می‌کند که با اثبات ناشزه‌بودن زوجه، حقی را که او نسبت به نفقه دارد، تحت‌الشعاع قرار دهد، زوجه باید اثبات کند که با دلیل موجه و مشروعی از انجام وظایف خودش کوتاهی کرده است.

با بیان یک مثال، این عبارت را بیش‌تر توضیح می‌دهیم. مطابق مواد ۱۱۱۴و ۱۱۱۵قانون مدنی، یکی از وظایف زوجه این است که در منزلی که همسرش برای او فراهم کرده است، زندگی کند. چنانچه زوجه، منزل همسر را ترک کند، زوج می‌تواند با اثبات ترک منزل توسط او، دعوای الزام به تمکین را به طرفیت او اقامه نماید. علاوه‌براین، در چنین مواردی حقی که زوج برای پرداخت نفقه دارد، از بین می‌رود و زوجه دیگر مستحق نفقه نخواهد بود. در این موقعیت، تنها راهی که برای زوجه باقی می‌ماند این است که اثبات کند به‌‌خاطر داشتن دلیل مشروع و موجهی منزل مشترک را ترک کرده است. به‌ عنوان نمونه، اگر زوجه اثبات کند که ادامه زندگی در منزل مشترک برای او خطرات جانی، مالی یا شرافتی داشته است، اولاً دادگاه حکم به بازگشت او به منزل مشترک نخواهد داد و ثانیاً تا زمانی که بازگشت زوجه به منزل مشترک امکان‌پذیر نباشد، همسرش موظف خواهد بود که نفقه او را بپردازد.

مثال دیگر، به تمکین خاص ارتباط دارد. زن موظف به برقراری رابطه زناشویی با همسر خود است، اما چنانچه به علت مبتلابودن همسر خود به بیماری‌های مقاربتی از انجام این وظیفه کوتاهی کند، این امتناع حقی را که او نسبت به نفقه دارد، از بین نخواهد برد.

آیا عدم‌تمکین، تأثیری بر مهریه زن می‌گذارد؟

مهریه، یکی دیگر از حقوق مالیِ زوجه در عقد نکاح است. این حق مالی به محض انعقاد عقد، برای زوجه ایجاد می‌شود و زوجه این حق را پیدا می‌کند که آن را مطالبه نماید. در صورت وقوع طلاق نیز، میزان مهریه براساس این‌که طلاق قبل از نزدیکی واقع شده باشد یا پس از نزدیکی، متفاوت خواهد بود. به لحاظ قانونی، تمکین یا عدم‌تمکین زوجه تأثیری بر حقی که او در خصوص مهریه دارد، نمی‌گذارد حتی اگر طلاق به درخواست زوجه باشد. زوجه حتی اگر ناشزه نیز باشد، می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند و زوج نمی‌تواند با اثبات ناشزه‌بودن زوجه، از پرداخت مهریه او خودداری نماید.

پیشنهاد می کنیم مقاله شرایط منع اشتغال زوجه را مطالعه کنید.

چگونه می‌توان برای الزام به تمکین اقدام نمود؟

اگر زن تمکین نکند و به وظایف قانونیِ خود عمل ننماید، همسر او می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و دعوای الزام به تمکین را به طرفیت او اقامه نماید. طرح دعوای الزام به تمکین مانند هر دعوای حقوقیِ دیگری، مستلزم تنظیم و ثبت دادخواست است. اشخاصی که تصمیم به طرح این دعوای حقوقی دارند، می‌توانند به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند و دادخواست الزام به تمکین را تنظیم و ثبت نمایند. مطابق بند ۸ ماده ۴ قانون حمایت خانواده، رسیدگی به دعوای الزام به تمکین در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد.

در دعوای الزام به تمکین، اگر مرد بتواند اثبات کند که همسرش بدون داشتن دلیل مشروع و قانونی از انجام وظایف خود کوتاهی کرده است، می‌تواند حکم الزام به تمکین را دریافت کند. هم‌چنین، در این موقعیت او دیگر وظیفه‌ای برای پرداخت نفقه نخواهد داشت؛ زیرا حقی که زن نسبت به نفقه دارد، با نشوز (عدم‌تمکین) از بین می‌رود.