در جهان امروزی، صرف مصرف گرا بودن و عدم اشتغال افراد به عنوان عضوی از جامعه، بی معناست. تمامی افراد اعم از زن و مرد برای امرار معاش و اغنای حس مفید بودن در مشاغل مختلف مشغول بوده و از این طریق امرار معاش می کنند. با این حال مطابق قانون مدنی ما شرایطی وجود دارد که هر یک از زوجین مطابق آن می تواند دیگری را از اشتغال منع کنند. متاسفانه، این اتفاق بیشتر در منع اشتغال زوجه محقق می شود. در واقع، به همین دلیل است که زنان در بدو ازدواج خود و در شروط ضمن عقد حق اشتغال خود را تضمین و از ممنوعیت از جانب شوهر مصون می کنند. اما این منع اشتغال زوجه به چه دلایلی می تواند محقق شود؟ در ادامه به بررسی این مطلب خواهیم پرداخت.
دادخواست منع به اشتغال به کار زوجین چیست؟
مطابق ماده 28 قانون اساسی ایران ، هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست بر گزیند . بنابراین ، در حالت کلی می توان حق اشتغال به کار را برای تمامی افراد جدا از جنسیت آنها شناسایی نمود. متاسفانه، منع اشتغال زوجه رنگ قوی تری نسبت به منع اشتغال زوج دارد.
ماده 1171 قانون مدنی شرایط منع اشتغال زوجه به کار را بدین صورت بیان کرده است:
شوهر می تواند با تایید دادگاه زن خود را از اشتغال به شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند . زن نیز می تواند از دادگاه چنین تقاضایی را بنماید . دادگاه در صورتی که اختلالی در امر معیشت خانواده ایجاد نشود ، مرد را از اشتغال به شغل مذکور منع می کند.
برای ارائه دادخواست دو راه وجود دارد. نخست آنکه افراد ( زوج یا زوجه) به صورت فردی اقدام به طرح دعوا نموده و تا اخذ رای پیش بروند. راه حل بعدی آن است که به یک وکیل دادگستری مراجعه کرده و سپس با انعقاد قرارداد وکالت، از اراده دادخواست تا اخذ رای قطعی دادگاه را به ایشان بسپارند. در طی دادخواست منع اشتغال، افراد چه شخصا و چه به وسیله وکیل خود دلایل را ذکر کرده و به منافی عفت یا منافی مصلحت بودن کار همسر اشاره می کنند. این دادخواست باید دارای تمام شرایط عمومی دادخواست ها ( نام و نام خانوادگی خواهان و خوانده، موضوع دادخواست و …) باشد و دادگاه صالح نیز دادگاه عمومی حقوقی محل اقامت خوانده می باشد.
از آن جایی که این مسئله می تواند منجر به طلاق زوجین از یکدیگر شود، طرح دادخواست آن توسط وکیل طلاق، کاملا منطقی به نظر می آید.
شرایط منع اشتغال زوجه
شرایط منع اشتغال به کار زوجه توسط زوج عبارتند از:
1- در منافات بودن شغل زن با مصالح خانوادگی:
به عنوان مثال اینکه ساعات اشتغال به کار زن به گونه ای باشد که زن فرصت و زمان کافی برای رسیدگی به وظایف خانوادگی و زناشویی خود را نداشته باشد. این بدان دلیل است که متاسفانه در فرهنگ ما انجام مسائل و امور خانه حتی با وجود اشتغال ایشان به کار و درآمدزایی، هم چنان با زن خانواده است. بهتر است که زوجین محترم ماورای اموری که در قانون مشخص شده است در مورد تقسیم وظایف خانه با یکدیگر به توافق رسیده و از کلیشه های جنسیتی عبور کنند.
2- در منافات بودن شغل زن با حیثیت خودش یا شوهر:
همانگونه که واضح است زنان وظیفه ای برای اشتغال به کار و تامین معاش ندارند و طبق قانون نیازی به خرج کردن درآمدشان برای امور خانواده، نیست. بدین سبب، اگر شغل زن به گونه ای باشد که با حیثیت، حرمت و شأن خانوادگی خودش یا همسرش منافات داشته باشد، مرد می تواند وی را از اشتغال به کار منع کند. البته لازم به ذکر است که مرد در صورتی می تواند از اشتغال به کار زن به استناد به این موارد جلوگیری به عمل آورد که با ارائه دادخواست مراجعه به دادگاه را عمل آورده و موارد منع اشتغال به کار زوجه را اثبات نماید. پس از صدور حکم توسط دادگاه، مرد( شوهر) می تواند همسر خود را از اشتغال منع نماید. این امر بدان علت است که از منع اشتغال زنان بدون دلیل جلوگیری شود و بیش از این کرامت انسانی ایشان خدشه دار نگردد.
رابطه میان اشتغال به کار زوجه با تمکین همسر
از آنجایی که طبق تقسیم وظایف قانونی، امرار معاش وظیفه مرد بوده و زن باید به امور منزل و تمکین بپردازد، در صورتی که اشتغال ایشان خللی در انجام امور منزل ایجاد نماید از موارد منع اشتغال خواهد بود. شوهر می تواند ادعا کند که ساعات کاری ایشان باعث می شود که امور منزل ناتمام بماند و اغلب هم قاضی دلیل را پذیرفته و حکم منع اشتغال صادر می نماید.
مطابق با نشست قضایی که بین قضات و کارشناسان محترم قضایی که در سال ۹۳ صورت گرفت، طبق نظر اکثریت، چنانچه در دادگاه این موضوع اثبات شود که کار و اشتغال خانم با مصالح خانوادگی، حیثیت مرد و زن منافات دارد و بعد از صدور حکم خانم بدون اجازه آقا همچنان به آن کار و حرفه ادامه دهد، این موضوع عدم تمکین محسوب می شود. اما قابل ذکر است که نباید حق زن برای انجام امور دلخواهش نادیده گرفته شود و قبل از هر اقدامی باید حقوق و کرامت انسانی ایشان در اولویت باشد. همانطور که اشتغال مردان به ایشان احساس مفید بودن، داشتن جایگاه اجتماعی و غیره میدهد، برای زنان هم بدین گونه بوده و نمی توان غریزه انسان را نادیده گرفت.
پیشنهاد می کنیم مقاله تمکین چیست را مطالعه کنید تا در این مورد بیشتر بدانید.
تشخیص منافات اشتغال زوجه با چه کسی است؟
همانطور که یک وکیل حرفه ای میداند، رسیدگی به این امر و مشخص ساختن منافات بیان شده از طرف زوج یا زوجه بر عهده دادگاه است. پس زوج نه می تواند بدون حکم دادگاه منع اشتغال زوجه را موجب شود و نه به محل کار ایشان مراجعه کند و برای همسرش ایجاد مزاحمت کرده و آبروی ایشان را در معرض خطر قرار دهد و نه این کار را از مدیران وی بخواهد. ایشان می بایست دادخواستی با خواسته منع اشتغال همسر خود تنظیم و تقدیم دادگاه نماید. آنگاه پس از بررسی شرایط مطروحه توسط دادگاه اگر آن مرجع محترم قضایی رای بر منع اشتغال همسر را صادر نمود، ایشان می تواند با در دست داشتن رای به محل کار همسر خود مراجعه نموده و از اشتغال ایشان ممانعت کند .
مشخص است که اگر دادگاه دلایل مرد را مبنی بر آنکه شغل زن در منافات با مصالح خانوادگی و یا حیثیت خود یا زن است را نپذیرد دیگر مرد یا زوج نمی تواند تحت هیچ شرایطی مانع اشتغال همسر خود شود. قابل توجه است که اشتغال زوجه نباید موجب اختلال در جریان عادی زندگی و امور خانواده و همچنین تربیت فرزندان شود.
برابری زن و مرد در ماده ۱۸ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳
وفق ماده ۱۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۵ – شوهر می تواند با تایید دادگاه، زن خود را از اشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند. زن نیز می تواند از دادگاه تقاضی منع اشتغال زوج را کند. دادگاه در صورتی که اختلالی در امر معیشت خانواده ایجاد نشود مرد را از اشتغال به شغل مذکور منع می کند.
بند دوم و سوم مبین حمایت بیشتر قانون از حقوق زن و برابری زوجین می باشد چرا که به زوجه این اجازه را می دهد که در صورتی که شغل زوج، منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا شوهر باشد ممنوعیت به آن شغل را از دادگاه درخواست نماید. اما این ممانعت امکان دارد باعث بروز اختلال در معیشت خانواده شود. براین اساس در بند سوم ماده مذکور به دادگاه اختیار داده شده است. پس ، چنان چه خللی در معیشت خانواده به وجود می آید از صدور حکم منع اشتغال خودداری نماید. این بند، فرقی است که قانونگذار بین زوجین قائل شده است. در هر صورت چنان چه ذات شغل نامشروع بوده باشد مانند قاچاق، بدون شرط می توان از آن شغل طبق ماده ۱۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۵۳ ممانعت کرد.
ملاک تشخیص مخالف بودن شغلی با حیثیات یکی از طرفین
- شرایط زندگی
- وضع اجتماعی زن و مرد
- سطح خانواده آنها
- موقعیت اجتماعی، اقتصادی و مذهبی طرفین
- سوابق کاری آنها و محیطی که در آن پرورش یافته اند و وضعیتی که اکنون در آن زندگی می کنند.
- جایگاه طرفین در میان اقارب و نزدیکان، ممکن می گردد.
حتی اگر حرفه ای در زمره اشغال آبرومندانه باشد اما پرداختن یکی از زوجین بدان منافی با شئونات خانواده آنها در آن با توجه به موقعیت و وضعیت خاص آنان باشد یا شغلی که غالباً آن را موجب بی آبرویی می دانند لیکن متناسب با وضعیت زندگی کسی باشد که بدان می پردازد.
پس در هر مورد، باید موقعیت خانوادگی را فردی که به شغل همسرش اعتراض دارد اثبات کند و بعد عدم تناسب شغل همسر خود با مصالح خانوادگی را برای دادگاه احراز کند. مدعی در این راه می تواند از اماره های قضایی و ظواهر موجود به نفع خود بهره گیرد چنانچه شغلی با حیثیات غالب خانواده ها سازگار نباشد دادگاه بدون بررسی جنبه شخصی مسئله می تواند صحت ادعا را اعلام کند مگر این طرف مقابل تناسب آن را با شئونات خانواده خود ثابت کند.
نمونه دادخواست منع اشتغال زوجه
ریاست محترم دادگاه خانواده ،
با سلام
اینجانب به موجب عقدنامه شماره ……….… مورخ ………….. دفترخانه شماره ………..…. شهرستان …………….. با خوانده عقد ازدواج دایم منعقد نموده ایم که حاصل این زندگی مشترک ……….. فرزند دختر/ پسر/ بدون فرزند می باشد . لکن خوانده پس از ازدواج علیرغم مخالفت بنده در ………….. به عنوان …………… مشغول به کار هستند که شغل ایشان به دلیل ……………………… مخالف با حیثیت خانوادگی و وضعیت اجتماعی و شغلی اینجانب می باشد و این در حالی است که درآمد بنده کفاف زندگی را می دهد/ به دلیل ساعات کاری زیاد منافی مصالح خانوادگی است و ایشان قادر به ایفای وظایف زناشویی نمی باشند . لذا با تقدیم این دادخواست به استناد مواد 1102 و 1117 قانون مدنی رسیدگی و صدور حکم به ممنوعیت ایشان از اشتغال را استدعا دارم.
