مجازات جعل امضا و دستخط در قانون

صفحه نخست » مطالب وکالت » مجازات جعل امضا و دستخط در قانون

مونا ترابی
16 فروردین 1401
No نظر

جعل جرمی است که پیوسته در انواع اسناد و مدارک رخ می‌دهد. ما در طول زندگی روزمره با مدارک و اسناد در ارتباطیم و جلوگیری از افراد سودجو توسط قانون‌گذار و جرم‌انگاری جعل و انواع آن به حفظ نظم عمومی در جامعه کمک می‌کند. جعل انواعی دارد که یکی از آنها جعل امضاست. اگر فکر می‌کنید کسی یک سند مجعول به شما تحویل داده است بهتر است قبل از هر اقدامی مشاوره حقوقی با یک وکیل داشته باشید. اما مجازات جعل امضا چیست؟ مجازات جعل امضا در کدام قانون آمده است؟

تعریف جعل در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی

«جعل» در لغت به معنای دگرگون کردن، گردانیدن، وضع کردن، قرار دادن،آفریدن، منقلب نمودن،تقلب و دروغ است.

در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی نیز بر همین مبنا به تعریف در آمده است:« جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته‌ی دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.»

بدین ترتیب میتوان گفت جعل به معنی ایجاد هر نوع سندی به شیوه غیر قانونی است؛ چه این تغییرات بزرگ و کلی بوده و یا جزئی و کوچک باشند. تشخیص جعل اغلب از عهده افراد عادی خارج است اما یک وکیل کیفری میتواند فرایند شکایت و تشخیص مجعول بودن یا نبودن یک سند به افراد کمک کند.

جعل در قانون عبارت است از: ساختن نوشته‌هایی برخلاف حقیقت یا امضایی نمودن شبیه امضای دیگری. ولی هر خلاف حقیقتی را نمی‌توان جعل شمرد.

انواع جعل-مصادیق جعل مادی

همانطور که می‌دانیم اسناد حاکی از ارتباط افراد با یکدیگر است و به همین جهت، معتبر‌ترین مدارک و شواهد در محضر دادگاه است. جعل اسناد از جهت شخصیت مرتکب (اشخاص عادی یا مامورین دولتی) و از جهت وقوع به دو صورت مادی و معنوی انجام می‌شود که جزئیات و پیچیدگی‌های آن در زمره‌ی کار حقوق‌دانان و وکیل دادگستری است. وکیل چک می‌تواند در احقاق حق شما در صورت در دست داشتن یک چک جعلی به شما کمک کند. اما مصادیق جعل مادی را به تفصیل در ادامه شرح خواهیم داد. جعل مادی در قانون مجازات اسلامی به معنای ایجاد هر نوع تغییر در اسناد یا ساختن آنان است که به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

جعل در اسناد و نوشته‌های رسمی
جعل در اسناد و نوشته‌های غیر رسمی
جعل امضا
جعل عنوان
جعل مدارک شناسایی
جعل مدرک تحصیلی
جعل وصیت‌نامه
جعل احکام، امضا،مهر یا دستخط مقامات دولتی
جعل اسکناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد و حواله‌ها و اوراق بهادار
عکس‌برداری از اوراق و مدارک
صدور گواهی خلاف واقع
شرکت در آزمون به جای دیگری یا شرکا دادن دیگری به جای خود

در ادامه به توضیح هریک از جعل‌های بالا و هم‌چنین تبیین مجازات انان خواهیم پرداخت.

– جعل مادی در اسناد و‌ نوشته‌های رسمی

در مورد جعل در اسناد رسمی، ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی به هریک از کارمندان و مسئولان دولتی اشاره میکند که اگر هرکدام از آنها اسناد، دفاتر و سجلات را تحریف کند مثلا اگر امضا یا مهری را بسازد یا مهر یا دست خط را تحریف کند،کلمه‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارات وارد شده، به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.

– جعل در اسناد و نوشته‌های غیر رسمی

در مورد مجازات جعل در اسناد غیر رسمی، ماده ۵۳۶ قانون مجازات اینگونه اظهار میکند: «هرکس در اسناد یا نوشته‌هاس غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»

– جعل امضا

جعل امضا اشکال گوناگونی دارد. جعل امضا در اسناد، چک، قراردادها و قولنامه و… از انواع این نوع جعل مادی اند. مجازات جعل امضا میتواند متفاوت باشد. در جعل امضای افراد عادی مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات رفتار خواهد شد که مجازات آن جبران خسارت وارد شده به اضافه‌ی حبس از شش ماه تا دو سال یا مبلغ سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.

اما اگر شخصی که امضایش مورد جرم جعل قرار گرفته است از مقامات باشد، طبق ماده ۵۲۴ همان قانون جاعل به حبس از سه تا پانزده سال محکوم میگردد. منظور از مقامات عبارت است از: رهبر، روسای قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضاییه.

روش‌های تشخیص جعل امضا

این تشخیص توسط کارشناسانی که توسط دادگاه‌ها انتخاب میشوند بر اساس کارشناسی خط و امضا صورت میگیرد. این کار در آزمایشگاه‌ها و با استفاده از روش‌های مختلفی مانند جهت حرکت دست وقلم، فشار روی قلم، نوع قلم، تطبیق امضا با امضا اصلی و… انجام شده و نتیجه نهایی به قاضی دادگاه جهت صدور حکم ابلاغ می‌شود. وکیل حرفه ای می‌تواند شما را در این زمینه شفاف کند.

مجازات جعل امضا:

در جعل امضای افراد عادی مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات رفتار خواهد شد که مجازات آن جبران خسارت وارد شده به اضافه‌ی حبس از شش ماه تا دو سال یا مبلغ سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.

اما اگر شخصی که امضایش مورد جرم جعل قرار گرفته است از مقامات باشد، طبق ماده ۵۲۴ همان قانون جاعل به حبس از سه تا پانزده سال محکوم می‌گردد.

تجزیه و تحلیل سند قانونی و دست نوشته که دارای زمینه مشابه با گرافولوژی است بیشتر در مسایل قانونی و دادگاه‌ها کاربرد دارد. تحلیل سند و دست خط در برخی موارد می‌تواند نکات کوچکی مثل سن و جنسیت نویسنده را مشخص کند اما به هیچ عنوان سعی در تعیین هویت و شخصیت افراد ندارد. اهداف اصلی خط شناسی در دادگاه و مراجع قانونی را میتوان در تشخیص قدمت خط (تشخیص زمان نوشتن خط)، تشخیص جعل از کپی و کشف راه های اثبات جعل خلاصه کرد. به طور کلی در قانون شامل ایجاد تغییر و یا خلق اثری جدید با تقلید از دست نوشته، امضا یا مهر فردی حقیقی یا حقوقی است که بر خلاف واقعیت باشد.

جعل دستخط شامل موارد زیر است:

ایجاد نوشته یا دست خط تقلبی جدید
از بین بردن یا تغییر جزیی از واژه یا کلمه
اضافه کردن عبارت یا جمله ای جدید در دست نوشته اصلی
مخدوش یا نابود ساختن قسمتی از دست نوشته
تغییرات مربوط به مبلغ و تاریخ
به هم پیوستن دو نوشته جداگانه و ارائه آن به عنوان یک دست نوشته منفرد

مجازات جعل دست خط در ماده 523 تا 542 قانون مجازات اسلامی آمده است. این مجازات ها بر مبنای نحوه آن به دسته های گوناگونی تقسیم بندی می شوند.

در صورتی که جعل دست خط و نوشته یا سند بر اساس سوء استفاده از موقعیت و جایگاه ارکان دولتی و یا تقلید از مقامات تراز اول کشور باشد دارای مجازات های سنگین حبس و جزای نقدی خواهد بود.
در جعل معافیت پزشکی از نظام وظیفه؛ فرد جاعل با علم به جعل دست خط پزشک به حبس از شش ماه تا یک سال یا به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.
تصدیق نامه های جعلی و خلاف واقعیت که موجب خسارت و زیان برای افراد یا دولت شود علاوه بر پرداخت جزای نقدی به شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهد شد.
در سایر موارد جعل دست خط و نوشته توسط افراد حقیقی؛ جاعل در صورت بروز خسارت ضمن جبران آن به حبس و جریمه نقدی محکوم می شود.

هر گونه تغییر و دستکاری در مدرک اشتغال به تحصیل، تاییدیه تحصیلی یا ریزنمرات دروس دانشگاه یا موسسات غیر انتفاعی داخلی یا خارجی مصداق جعل دست خط یا سند به شمار می روند. در صورتی که جاعل با علم به جعل از این مدارک استفاده نماید و از کارمندان سازمان های زیربط نیز باشد به اشد مجازات خواهد رسید.

کارشناسی جعل امضا توسط چه افرادی انجام می‌شود؟

گاهی تشخیص جعل به دلیل عدم مهارت جاعل راحت است. اما گاهی تشخیص جعلی بودن یا نبودن سند توسط افراد عادی امکان‌پذیر نبوده و باید توسط کارشناسان بررسی و آزمایش شود. این کارشناسان تخصصی خط و امضا در آزمایشگاه‌های تخصصی به آزمایش می پردازند.

جعل مدارک شناسایی

وفق ماده ۱۰ قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، هر کس با قصد تقلب در شناسنامه یا اسناد سجلی خود یا شخص دیگر هرگونه خدشه(از قبیل خراشیدن، تراشیدن، قلم بردن، الحاق، محو، اثبات یا سیاه کردن)، وارد نماید به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.

همچنین اگر شخصی به قصد جعل هویت اقدام به جعل مدارک شناسایی کند به موجب ماده 11 قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، اگر فرد غیر ایرانی قبل از به دست آوردن تابعیت ایرانی، خود را ایرانی قلمداد کرده و مسئولان اسناد با استناد به ادعای او برای وی مدارک شناسایی تنظیم نمایند؛ چنین شخصی مرتکب جرم جعل شده و به حبس از یک سال تا سه سال و پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود.

مطابق ماده 12 قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه، هرگاه هر غیر ایرانی شناسنامه افراد ایرانی را(چه صاحب آن زنده چه مرده باشد)، به هر طریق به دست آورده و از آن برای ایرانی قلمداد کردن هویت خود استفاده نماید، علاوه بر محکومیت به حبس از دو سال تا پنج سال، به پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود.(در صورتی که اعمال ارتکابی فوق توام با جعل یا استفاده از سند سجلی مجعول باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات محکوم خواهد شد)

در مورد چاپ اوراق و اسناد سجلی غیر مجاز در ماده 13 قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه تصدیق شنده است که هرکس اوراق و اسناد سجلی را غیر مجاز چاپ کند، مهرهای سجلی را به صورت غیر مجاز تهیه نماید یا بسازد و یا سرقت نماید؛ به حبس از دو سال تا پنج سال و پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود و در صورت تکرار به اشد هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

همچنین در ماده 14 قانون تخلفات، جرائم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه نیز چنین آمده است که هرکس با آگاهی و اختیار خود از اوراق چاپی مذکور در ماده فوق استفاده نماید، به حبس از یک سال تا سه سال و به پرداخت جریمه محکوم می‌شود.

جعل عنوان

مطابق ماده ۵۵۵ قانون مجازات اسلامی هر کس که سمت رسمی ندارد و یا بدون دریافت مجوز از طرف دولت، خود را در مشاغل دولتی اعم از کشوری یا لشکری و انتظامی معرفی نماید؛ به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد و اگر برای دخالت یا معرفی خود در مشاغل مزبور،‌ سندی جعل کند، مشمول مجازات جعل نیز خواهد بود.

جعل مدارک تحصیلی

جعل مدارک تحصیلی به علت تاثیرگذاری آن در زندگی اجتماعی و کاری افراد، آمار تحقق بالایی دارد. این جرم مطابق ماده ۵۲۷ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است. بدین صورت که هر کس مدارک اشتغال به تحصیل یا فارغ‌ التحصیلی، تاییدیه یا ریز نمرات تحصیلی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی داخل یا خارج از کشور یا ارزشنامه‌های تحصیلات خارجی را جعل کند یا با وجود اطلاع از جعلی بودن، آن را مورد استفاده قرار دهد؛ علاوه بر جبران خسارت، به‌ حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد. چنانچه ارتکاب این جرم توسط یکی از کارکنان دولتی باشد، وی به حداکثر مجازات محکوم می‌گردد.

جعل وصیت‌نامه

اگر وصیتنامه‌ای به شکل رسمی و قانونی ثبت نشده باشد، میتواند توسط ورثه جعل شود و در آن تغییراتی محقق شود. پس امکان شکایت از فرد جاعل وجود خواهد داشت

جعل احکام یا امضا یا مهر یا فرمان یا دستخط مقامات دولتی

همانطور که گفته شد جعل به نسبت آنکه سند افراد عادی یا غیر عادی مورد جعل قرار گرفته است، آثار و مجازات متفاوتی دارد. مطابق ماده ۵۲۴ قانون مجازات اسلامی هر کس احکام، امضاء، مهر، فرمان یا دستخط مقام رهبری و یا روسای سه قوه را جعل کند، به حبس از سه تا پانزده سال محکوم خواهد شد.

جعل مهر، تمبر و‌کلیع موارد مرتبط با شرکت‌ها، ارگان‌های دولتی و…

براساس ماده 528 قانون مجازات اسلامی، مجازات جعل مهر، منگنه، علامت یکی از ادارات، موسسات یا نهادهای عمومی غیر دولتی مانند شهرداریها، علاوه بر جبران خسارت وارده، حبس از شش ماه تا سه سال است. مطابق ماده 529 قانون مجازات اسلامی، مجازات جعل مهر، منگنه، علامت یکی از شرکتهای غیر دولتی که مطابق قانون تشکیل شده است یا یکی از تجارتخانه‌ها، علاوه بر جبران خسارت وارده، حبس از سه ماه تا دو سال است.

همچنین در 530 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است که مجازات دستیابی بدون مجوز به مهر، تمبر، علامت ادارات یا شرکت‌ها یا تجارتخانه‌های مذکور در مواد قبل و سوء استفاده از آنها، علاوه بر جبران خسارت وارده، دو ماه تا دو سال حبس است.

جعل احکام دادگاه، حواله دولتی و علامت عیار طلا

مطابق ماده 525 قانون مجازات اسلامی، مجازات جعل یا سوء استفاده از احکام دادگاه ها یا اسناد یا حواله‌ های صادره از خزانه دولتی منگنه یا علامتی که برای تعیین عیار طلا یا نقره بکار می‌رود،علاوه بر جبران خسارت وارده، حبس از یک تا ده سال است.

جعل اسکناس، اوراق، اسناد بانکی و خزانه

به موجب ماده 526 همان قانون، مجازات جعل اسکناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد بانکی(برات‌های قبول شده از طرف بانکها یا چکهای صادره از طرف بانکها و‌ سایر اسناد تعهدآور بانکی) و نیز اسناد یا اوراق بهادار یا حواله‌های صادره از خزانه، به قصد اخلال در وضع پولی یا بانکی یا اقتصادی یا بر هم‌زدن نظام‌ و امنیت سیاسی و اجتماعی(چنانچه شخص مرتکب، مفسد و محارب شناخته نشود) حبس از پنج تا‌ بیست سال است.

عکس برداری از اوراق و مدارک

مستنبط ماده 537 قانون مجازات اسلامی، عکسبرداری از کارت شناسائی، اوراق هویت شخصی و مدارک دولتی و عمومی و سایر مدارک مشابه در صورتی که موجب اشتباه با ‌اصل شود، باید ممهور به مهر یا علامتی باشد که نشان دهد آن مدارک رونوشت یا عکس می باشد، در غیر این صورت عمل فوق جعل محسوب می شود‌ و تهیه‌کنندگان اینگونه مدارک و استفاده‌کنندگان از آنها، علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا دو سال و یا به جزای نقدی محکوم خواهند شد.

جعل گواهی پزشکی

طبق ماده 538 قانون مجازات اسلامی، هر کس شخصاً یا توسط فرد دیگری، برای معافیت خودش از خدمت دولت یا سربازی یا برای ارائه به دادگاه، گواهی ‌پزشکی جعل کند، به حبس از شش ماه تا یک سال یا به جزای نقدی محکوم خواهد شد.

صدور گواهی نامه خلاف واقع

براساس ماده 539 همان قانون، هرگاه پزشک گواهی کذب برای معافیت از خدمت افراد در ادارات رسمی یا نظام وظیفه یا برای ارائه به مراجع‌ قضائی بدهد؛ به حبس از شش ماه تا دو سال یا به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد. چنانچه پزشک برای انجام این کار وجهی دریافت نماید، علاوه بر استرداد و ضبط آن به عنوان جریمه، به مجازات مقرر برای رشوه‌ گیرنده محکوم می گردد. همچنین به موجب ماده 540 قانون مجازات اسلامی، برای سایر گواهی های خلاف واقع که موجب ضرر شخص ثالثی باشد یا آن که خسارتی به خزانه دولت وارد کند، مرتکب علاوه بر‌جبران خسارت وارده، به شلاق تا 74 ضربه یا به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد شد.

انواع جعل – جعل مفادی یا معنوی

به موجب مواد 533 و 534 قانون مجازات اسلامی، اگر هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مامورین به خدمات عمومی در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان ‌مرتکب جرم جعل و تحریف شوند( برای مثال موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را ‌تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند) علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران ‌خسارت وارده، به حبس از یک تا پنج سال یا پرداخت جزای نقدی محکوم خواهند شد. اشخاصی که کارمند یا مسئول دولتی نیستند هرگاه مرتکب یکی از جرایم مذکور شوند، علاوه بر جبران خسارت وارده، به‌ حبس از شش ماه تا سه سال یا پرداخت جزای نقدی محکوم خواهند شد.