قصاص یکی از چهار مجازات اصلی که در قانون مجازات اسلامی بیان شده است می باشد. که مقام قضایی بسته به نوع جرمی که رخ می دهد مجازات مرتکب را تعیین می کند. که یک از این مجازات ها مجازات قصاص است. قصاص در لغت به معنای مجازات ، کیفری همسنگ جرم می باشد که به دو نوع قصاص نفس و قصاص عضو تقسیم می گردد. در این مقاله به بررسی قصاص نفس و هر آنچه باید بدانید می پردازیم.
بهترین وکیل در تهران اذعان می دارد که قصاص عضو زمانی که جنایت عمدی بر عضو وارد شود اعمال می گردد و جنایت عمدی بر عضو یعنی هر آسیب کمتر از قتل مانند قطع عضو ، جرح و صدمه های که به منافع اعضا وارد می شود که باید مرتکب از انجام این عمل عمد و آگاهی داشته باشد. موجب مجازات قصاص عضو است و در صورتی که مرتکب از انجام این عمل قصد و عمدی نداشته باشد باید دیه پرداخت نماید .
وی همچنین می افزاید که اعدام از ریشه کلمه عدم یک کلمه عربی است که در معنای فارسی معادل سر به نیست کردن ، نابود کردن و جان ستاندن از دیگری است . بنابراین مجازات اعدام یعنی کیفر فرد با گرفتن جان او . اعدام در تاریخ حقوق کیفری سنگین ترین مجازات بشری بوده است. در واقع از آن به عنوان اشد مجازات یاد می شود . مجازات اعدام روشهای گوناگونی مثل از دار آویختن ، تزریق ، تیر باران و .. دارد . این مجازات به دلیل اینکه از افراد سلب حیات می کند همیشه با موافقان و مخالفانی رو به رو بوده است . از این تعریف در مقایسه قصاص نفس و اعدام بهره می بریم.
قصاص نفس
بهترین وکیل کیفری در تهران در این باب می گوید مجازات قصاص نفس زمانی اعمال و اجرا می شود که جنایتی بر نفس یا جان محقق شود یعنی جنایت یا عمل صورت گرفته منجر به مرگ شود که قصاص نفس و شرایط اعمال آن در قانون بیان شده است. در صورتی که اولیای دم یا صاحبان حق قصاص از فرد قاتل شکایت نمایند. یا دادستان جرم را اعلام کند رسیدگی و تحقیقات در خصوص پرونده در دادسرا آغاز می شود.
درصورتی که تقصیر متهم ثابت شود پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه های کیفری ارسال می شود. زمانی که دادگاه حکم قصاص فرد را صادر کند و شرایط اعمال آن وجود داشته باشد. باید قصاص اجرا شود. که اجرای قصاص نفس و نحوه اجرای قصاص نفس در مواد 436 الی 438 قانون مجازات اسلامی بیان شده است .
قصاص نفس در قانون
بر اساس ماده 381 قانون مجازات اسلامی قصاص نفس مجازات قتل عمد است . البته این مجازات زمانی قابل اعمال است که ولی دم تقاضای قصاص کند و هم چنین سایر شرایط اعمال قصاص نفس که در ادامه به آن می پردازیم وجود داشته باشد . در غیر این صورت مطابق مواد قانونی مجازات دیه و مجازات تعزیری در نظر گرفته خواهد شد .
در نظر بدارید که امور مربوط به قصاص نفس و اعدام، در دسته بندی امور کیفری قرار دارد. در نتیجه تجربه و دانش وکیل کیفری را یمی طلبد. حال آنکه برای امور حقوقی باید به وکیل متخثث در حوزه حقوقی مورد نظرتان مراجعه نمایید. به عنوان مثال بهترین وکیل ملکی در تهران می تواند گره گشای امور حقوقی و ملکی شما باشد و بهترین وکیل قرارداد در تهران می تواند شما را د رامور مربوط به قراردادها یاری رساند.
شرایط اعمال قصاص نفس
- قصاص نفس در قتل زن مسلمان : اگر زن مسلمانی به عمد کشته شود ، در صورتی که قاتل او مرد مسلمان باشد و ولی دم مقتول نیز تقاضای قصاص کرده باشد ، ولی دم باید قبل از قصاص نفسِ مردِ قاتل ، نصف دیه کامل را به او بپردازد . اما اگر قاتل مرد غیرمسلمان باشد بدون پرداخت چیزی ، قاتل قصاص خواهد شد . دقت کنید اگر قاتل و مقتول هر دو غیرمسلمان باشند ، این ما به التفاوت دیه باز هم باید پرداخت شود .
- اگر یک نفر دو یا چند نفر را عمدا به قتل برساند ، اولیا دم هر کدام از مقتولان می توانند به تنهایی و بدون گرفتن رضایت اولیای مقتولان دیگر ، بدون پرداخت سهمی از دیه آنان ، اقدام به قصاص کنند .
- اگر یک نفر دو یا چند نفر را عمدا به قتل برساند و اولیای دم همه مقتولان خواهان قصاص باشند قاتل بدون اینکه دیه ای بپردازد ، قصاص می شود .
- اگر یک نفر دو یا چند نفر را به قتل برساند و اولیای دم برخی از مقتولان خواهان قصاص باشند و اولیای دم مقتول یا مقتولان دیگر خواهان دیه باشند در صورت موافقت قاتل به پرداخت دیه به آنان در مقابل گذشت از حق قصاصشان ، دیه آنان از اموال قاتل پرداخت می شود و بدون موافقت قاتل حق اخذ دیه از او و یا اموالش را ندارند .
- اگر قتل نفس در ماه های حرام و یا در حرم مکه واقع شده باشد و توافق بر پرداخت دیه باشد ، دیه نفس با توجه به مقررات تغلیظ دیه افزایش خواهد یافت.
- اگر قاتل در زمان و مکان حرام گفته شده در مورد قبل ، قصاص شود و قصاص مستلزم پرداخت فاضل دیه از سوی ولی دم به قاتل باشد ، دیه تغلیظ نمی شود .
اجرای قصاص نفس
صاحب قصاص نفس یا همان اولیای دم ورثه مقتول هستند. که می توانند قصاص قاتل را بخواهند و یا از قاتل گذشت کنند. یا با مصالحه با دریافت دیه و غیره از قصاص منصرف گردند. اما در صورتی که اولیای دم اجرای قصاص را بخواهند مجرم بعد از صدور حکم محکومیت او اجرا می گردد. قصاص نفس یا اعدام باید بر طبق شرایط بیان شده در قانون اعمال شود.
همچنان که در ماده 436 قانون مجازات اسلامی بیان شده است قصاص نفس تنها به شیوه های متعارفی که کمترین آزار را به فرد قاتل می رساند جایز است. بر همین اساس بر طبق ماده 437 این قانون در صورتی که قاتل زن بارداری باشد. محکوم به قصاص باشد. باید تا زمان حمل طفل برای اجرای حکم قصاص صبر کنند. اگر بعد از به دنیا امدن طفل نیز امکان از بین رفتن طفل یا ترس آیا بیم از بین رفتن طفل باشد. تا زمانی که حیات طفل محفوظ بماند قصاص به تاخیر می افتد .
لازم به ذکر است که گاهی حکم اعدام با اقامه دعوی از طرف دادستان نیز صادر می شود. در نتیجه جرم غیر قابل بخشش است .
موارد اجرای حکم قصاص
برای اجرای حکم قصاص نفس بر اساس ماده 438 قانون مجازات اسلامی باید موارد زیر رعایت شود . قانونگذار نحوه اجرا و شرایط قصاص نفس را در قانون بیان کرده است. به دلیل آن که برقراری عدالت و نظم در جامعه و دیگر اینکه حیات و زندگی هر فرد بسیار با ارزش است و هر کس که موجب سلب حیات دیگری شود مستوجب قصاص نفس یا اعدام است که باید اجرای این مجازات بر طبق قانون صورت پذیرد که در ذیل برخی از موارد بیان شده است :
- اگر بعد از اجرای قصاص نفس یا اعدام ، قاتل زنده بماند ، حق قصاص کردن برای ولی دم یا صاحب حق قصاص محفوظ است به عبارت دیگر می توانند دوباره قصاص قاتل را بخواهند .
- اگر قاتل را به گونه ای که جایز و صحیح نیست قصاص کرده باشند و در این صورت قاتل آسیب ببیند و شرایط قصاص عضو وجود داشته باشد .
مثالی برای موارد اجرای قصاص نفس
به عنوان مثال : اگر ترس تلف ولی دم مقتول وجود نداشته باشد. قاتل حق قصاص نفس برای عضو ولی دم را دارد. حق قصاص نفس نیز برای ولی دم باقی است. ولی قبل از اجرای قصاص نفس ، قاتل باید حق خود را بگیرد. یعنی قصاص عضو ولی دم مقتول را بخواهد و یا مصالحه یا گذشت کند. اما اگر ولی دم نخواهد دوباره قاتل را قصاص کنند ، قاتل حق قصاص ولی دم مقتول را ندارد .
لازم به ذکر است که اگر قاتل برای فرار از قصاص نفس حاضر به گذشت ، مصالحه و گرفتن حق خود نشود. با شکایت ولی دم از قاتل ، دادگاه مدت مناسبی را مشخص و به قاتل اعلام می کند. تا ظرف مهلت مقرر به گذشت ، مصالحه یا مطالبه قصاص عضو اقدام کند. در صورت عدم اقدام او در این مدت ، ولی دم به تعزیر مقرر در قانون محکوم می شود. با مطالبه او قصاص نفس اجراء می گردد. حق قصاص عضو برای ورثه جانی ، محفوظ است.
تفاوت قصاص نفس با اعدام
- اولین و مهمترین تفاوت اعدام و قصاص این است که اعدام مجازاتی است که به زندگی فرد پایان می دهد. ولی قصاص هم برای پایان دادن به زندگی و هم برای مجازات نقص عضو استفاده می شود .
- برای اینکه مجازات قصاص توسط قاضی صادر شود ، کسی که از وقوع یک جرم ضرر کرده است باید به دادگاه مراجعه کند. از قاضی درخواست رسیدگی کند. تا قاضی با بررسی موضوع اجازه قصاص بدهد. مثل اینکه کسی دست دیگری را قطع کند . اما حکم اعدام با اقامه دعوی از طرف دادستان نیز صادر می شود ؛ مثل اینکه دادستان بابت محاربه شکایت کند .
- قصاص مجازاتی است که قانون گذار آن را بر اساس آیات قران تبیین کرده و به صورت قانون در آورده است. ولی مجازات اعدام توسط خود قانون گذار و با توجه به شرایط جامعه تعیین شده است. بنابراین قصاص یک مجازات حدی است. ( مجازاتی که نوع و میزان آن در شرع تعیین شده است ). اعدام یک مجازات تعزیری یا بازدارنده است. ( مجازاتی که قانون گذار با صلاحدید خود آن را برای تنبیه مجرم در نظر می گیرد ) .
مهمترین تفاوت های قصاص نفس و اعدام
- خداوند همانطور که در قران اجازه قصاص نفس را داده است به بخشش نیز دعوت کرده است . بنابراین در مجازات قصاص شاکی می تواند مجرم را ببخشد . اما مجازات اعدام چون از طرف قانون گذار تعیین می شود ، یک جرم غیر قابل بخشش است .
- مجازات قصاص مختص جرم قتل عمد است اما اعدام مجازات کلی تری است که برای جرایم مختلفی مثل زنا ، سرقت حدی ، محاربه و … صادر می شود .
- نحوه اجرا قصاص و اعدام نیز با هم متفاوت است . برای مثال اگر کسی انگشت نشانه دیگری را با چاقو قطع کند. انگشت نشانه او با چاقو قصاص خواهد شد. اگر با ساطور قطع کند قصاص با ساطور صورت می گیرد . اما اعدام همیشه به یک صورت است. مثلا دار زدن همیشه به یک صورت و اعدام با تزریق همیشه به یک صورت رخ می دهد و تفاوتی در آنها نیست .
- تفاوت کلی قصاص و اعدام این است که اعدام حالت کلی و عام تری نسبت به قصاص دارد .