امروزه مبادلات افراد با یکدیگر کمتر از طریق پول نقد انجام می‌شود. معاملات در مقیاس های کوچک اغلب از طریق واریز مستقیم به حساب فروشنده و به شکل یک جا و حال انجام می‌گیرد. اما در معاملاتی مانند خرید و فروش ملک، زمین و ماشین که پرداخت یکدفعه و یکجای مبلغ فشار زیادی را بر خریدار تحمیل میکند، از چک های بانکی برای پرداخت ها استفاده می‌شود. متاسفانه در بسیاری از موارد، حساب شخص صادرکننده چک در زمان مقرر مبلغ معین شده را نداشته و چک برگشت میخورد که در این صورت دارنده برای دریافت پول خود باید اقدامات دیگری را به عمل اورد. گاهی هم صادر کننده علت برگشت خوردن را نمی‌داند برای همین اقدام به استعلام چک برگشتی میکند. در ادامه این مطلب به آنچه که باید راجع به استعلام چک برگشتی بدانید، خواهیم پرداخت.
استعلام چک برگشتی از بانک مرکزی
با رونمایی از سامانه صیاد، تمام استعلام ها امروزه توسط این سیستم انجام می‌شود. یک باور غلط که در مورد استعلام چک برگشتی در بین عوام و آن هم به دلیل عدم اطلاع‌رسانی در مورد سامانه صیاد وجود دارد، این است که استعلام چک برگشتی با استفاده از کد ملی قابل تحقق است. اما لازم به ذکر است که استعلام چک از بانک مرکزی و سامانه صیاد تنها با شماره صیاد مندرج در چک میسر می‌باشد. به دستور بانک مرکزی از ابتدای شهریور سال 1399 تمامی چک‌های تمامی بانک‌ها باید از طریق سامانه صیاد برای افراد متقاضی صادر شود. به همین دلیل اصطلاحا به این چک‌ها، چک صیادی می‌گویند. در این شیوه تمامی چک‌ها یک شکل و یک رنگ هستند که هدف این کار هم برای یکپارچه سازی و استانداردسازی هویت اوراق بهادار است.
پس در حال حاضر سامانه صیاد مرجع اصلی استعلام چک‌هایی است که برگشت خورده اند. اصولا افراد در برخورد اولیه با چک و قواعد حاکم بر آن، دچار سردرگمی می‌شوند. مشاوره با یک وکیل چک بهترین اقدامی است که در این مواقع می‌توان انجام داد. یک وکیل دادگستری تمام تغیرات جدید ایجاد شده در قانون چک را میداند و بر اساس آن به بهترین نحو عمل میکند.
مراحل گرفتن استعلام چک برگشتی به چه ترتیب است؟
در ماده ۶ قانون صدور تبیین شده است: بانک‌ها مکلفند برای ارائه دسته چک به مشتریان خود، صرفاً از طریق سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک موسوم به صیاد نزد بانک مرکزی اقدام نمایند. این سامانه پس از اطمینان از صحت مشخصات متقاضی با استعلام از سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی و نبود ممنوعیت قانونی، حسب مورد نسبت به دریافت گزارش اعتباری از سامانه ملی اعتبارسنجی موضوع ماده (۵) «قانون تسهیل اعطای تسهیلات و کاهش هزینه‌های طرح و تسریع در اجرای طرح‌های تولیدی و افزایش منابع مالی و کارایی بانک‌ها مصوب ۱۳۸۶/۴/۵» یا رتبه بندی اعتباری از مؤسسات موضوع بند (۲۱) ماده (۱) «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴/۹/۱» اقدام نموده است و متناسب با نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی را محاسبه و به هر برگه چک شناسه یکتا و مدت اعتبار اختصاص می‌دهد.
در واقع، با این سرویس جدیدی که برای گیرندگان در نظر گرفته شده است، افراد می‌توانند با مراجعه به وب سایت بانک مرکزی استعلام چک برگشتی یا استعلام های لازم را انجام دهند و پس از حصول اطمینان از ثبت شدن چک نسبت به دریافت آن اقدام کنند. دریافت کننده چک میتواند در زمان مبادله چک و دریافت آن با استفاده از این خدمت و وارد کردن مبلغ و تاریخ چک و کد ملی و شناسه صیادی برای استعلام چک اقدام و اطمینان حاصل کند که که این چک به نفع گیرنده ثبت شده است. گیرنده چک بعد از اطمینان خاطر از ثبت چک میتواند تایید چک را بعدا در سامانه صیاد انجام دهد.
این خدمت بیشتر مورد استفاده شرکت‌های پخش و بازاریاب‌ها و افرادی است که در طی روز تعداد زیادی چک را دریافت می‌کنند. این سرویس در واقع استعلام فوری و سریع است که در لحظه مبادله چک انجام می‌شود و برای اطمینان از این است که صادرکننده ثبت چک را انجام داده است. به‌علاوه، این سیستم جدید از بروز جرایم و مجازات‌های آنان، مثل جرم جعل و مجازات جعل امضا، جلوگیری به عمل می‌آورد. برای استفاده از این خدمت افراد باید به وب سایت بانک مرکزی مراجعه کنند و در بخش قانون جدید چک و قسمت استعلام چک با وارد کردن اقلام اطلاعاتی استعلام را دریافت کنند. تمام این مراحل میتواند توسط یک وکیل حرفه ای انجام پذیرد.
آیا امکان گرفتن استعلام چک برگشتی از طریق پیامک میسر است؟
مطابق اطلاعیه منتشر شده توسط بانک مرکزی، افراد می‌توانند با ارسال شناسه ۱۶ رقمی برگه چک به شماره ۷۰۱۷۰۱ در قالب یک پیامک، از اعتبار و سابقه صادر کننده مطلع شوند. لازم است پیامک به صورت زیر و بدون هیچ گونه کاراکتر اضافه نظیر خط تیره و نقطه به شماره فوق ارسال شود: شناسه ۱۶ رقمی *۱*۱.
همچنین در ادامه اطلاعیه بانک مرکزی آمده که هزینه هر استعلام موفق (در زمان نگارش این مقاله) ۳۵۰۰ ریال است. به علاوه از هر شماره تلفن همراه تنها انجام چهار استعلام در طول روز امکان پذیر است. در رابطه با حساب‌های مشترک نیز، وضعیت اعلام شده مربوط به فردی است که بیشترین چک برگشتی با بیشترین مبلغ را دارد.
پاسخ پیامک استعلام سابقه صادرکننده به صورت یک رنگ به شماره استعلام گیرنده ارسال می‌شود و هر رنگ به ترتیب زیر مفهوم خاصی را به خود اختصاص می‌دهد:
- وضعیت سفید، صادرکننده چک فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی بوده یا درصورت وجود سابقه، تمامی موارد رفع سوء اثر شده است.
- وضعیت زرد، صادرکننده چک دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
- وضعیت نارنجی، صادرکننده چک دارای دو الی چهار فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
- وضعیت قهوه‌ای، صادرکننده چک دارای پنج الی ده فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
- وضعیت قرمز، صادرکننده چک دارای بیش از ده فقره چک برگشتی یا بالغ بر مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال تعهد برگشتی است.
شماره صیادی چیست؟
طبق قانون جدید چک برگشتی، در دسته چک‌های جدید تغییراتی به وجود آمده است و یکی از این تغییرات، شماره صیادی یا همان شماره یکتا می‌باشد. این شماره یک شماره اختصاصی است که برای هر برگ چک وجود دارد. با داشتن این شماره گیرنده چک امکان این را دارد که بتواند از میزان اعتبار فرد صادر کننده چک اطمینان حاصل کند.
فرد دارنده میتواند با پیامک کردن این شماره درج شده در چک، اطلاعات فرد صادر کننده را به دست آورد. این اطلاعات به شماره همراهی که فرد صادر کننده چک در قسمت اطلاعات گیرنده چک در سامانه صیاد ثبت کرده است صادر می‌شود. یک وکیل حقوقی از مزایای وجود این شماره آگاه بوده و میداند این مسئله باعث می‌شود که میزان صدور چک‌های بی محل به حداقل برسد.
روش استعلام صاحب چک و سوابق چک برگشتی
همانطور که در قبل تر نیر گفته شد، شما می‌توانید از طریق سامانه صیاد ، با استفاده از شناسه استعلام درج شده بر روی چک ، سابقه ی صاحب آن را بررسی کنید و در صورت بدحساب بودن از آن فرد چک دریافت نکنید. در واقع هدف از وجود چنین سامانه ای همین است. برای استعلام صاحب چک باید یک پیامک برای شماره ۷۰۱۷۰۱ ارسال کنید تا پس از تایید شما از وضعیت اعتبار صادر کننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی ثبت شده نزد بانک مرکزی مطلع شوید.
