شاید کلمه مناقصه در حقوق ایران کمتر به گوش رسیده باشد و افراد کمتری به غیر از متخصصان حقوق و برگزار کنندگان آن از شرایط و اوضاع و احوال آن با خبر باشند. در واقع اداره یا سازمان های اداری دولتی، به نمایندگی از جانب شهروندان، انجام امور عمومی را به عهده دارند که باید نفع مردم از سوی آنها تضمین گردد.به همین دلیل است که طبق قانون، خرید خدمات توسط ادارات دولتی، باید با رعایت تشریفاتی باشد که به آن، مناقصه می گویند..
بالحتم که یک وکیل دادگستری در تبیین شرایط مناقصه برای شما حرفه ای عمل خواهد کرد اما آنچه که در این مقاله قصد داریم به آن بپردازیم، پاسخگویی به این سوال است که مناقصه چیست؟ اگر در آن شرکت کنیم دارای چه مزایایی خواهد بود و به طور کلی نظر قانونگذار در مورد مناقصه چیست؟
مناقصه چیست؟
اگر بخواهیم از نظر لغوی به بررسی این کلمه بپردازیم و در یابیم که در لغت مناقصه چیست، باید گفت که طبق فرهنگ نامه معین کلمه مناقصه به معنای کاستن متقابل و پی در پی است. در زبان فارسی مناقصه به کم کردن، با هم رقابت کردن در کم کردن قیمت چیزی آمده است. شاید کمتر وکیل حقوقی ای متوجه معنای لغوی این کلمه باشد. اما آنچه حائز اهمیت است، تعریف حقوقی است. انجام معاملات از طرف سازمان های دولتی، به منظور تامین منافع عمومی، تابع تشریفات مخصوص به خود می باشد . یک وکیل دعاوی حقوقی نسبت به این تشریفات آگاهی دارد و میداند که یکی از این تشریفات، لزوم برگزاری مناقصه است .
قانونگذار تعریف خودرا از مناقصه در قانون برگزاری مناقصات مصوب 1383/11/3 مجمع تشخیص مصلحت نظام آورده است. طبق ماده 2 این ماده مناقصه این چنین تعریف گشته است:« مناقصه فرایندی است رقابتی برای تأمین کیفیت مورد نظر(طبق اسناد مناقصه)، که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه‌گری که کمترین قیمت متناسب را پیشنهاد کرده باشد، واگذار می‌شود.» به عبارتی دیگر از این تعریف درمی یابیم که هر مناقصه متشکل است از :
-یک مناقصه گر (شخصی است حقیقی با حقوقی که با ارائه کمترین قیمت و با دریافت اسناد مناقصه در آن پیروز می شود)،
-یک مناقصه گزار (شخصی که انجام عملی را با پذیرش کمترین قیمت یا مناسب ترین شرایط فراخوان می کند یا به عبارت دیگر ارگان یا دستگاه برگزار کننده مناقصه) و
-در نهایت موضوع مناقصه که با توجه به خواسته مناقصه گران متغیر می باشد.
وفق این ماده، در صورتی که سازمان های دولتی، بخواهند کالا یا خدماتی را تامین کنند، باید از طریق برگزاری مناقصه دولتی، با پیشنهاد کننده کمترین قیمت، قرارداد منعقد کنند و نمی توانند با هر شخصی که تمایل دارند، اقدام به انعقاد قرارداد نمایند.
انواع مناقصه از نظر مراحل بررسی
قابل ذکر است که مناقصه مطابق با بند الف ماده 4 قانون برگزاری مناقصات بر اساس مراحل بررسی و روش دعوت مناقصه گران می تواند به انواعی تقسیم گردد. مناقصات از نظر مراحل بررسی به دو دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند:
تک مرحله ای :
در این روش پیشنهادات از نظر فنی و بازرگانی ارزیابی نمی‌شوند چرا که برخی از مناقصات نیازمند ارزیابی های فنی و بازرگانی میباشند. معمولا موضوع چنین مناقصاتی ساده است و مناقصه گزار می‌تواند با بررسی منافع خویش بهترین پیشنهاد را انتخاب کند. در طی جلسه مناقصه پاکت پیشنهادات مناقصه گران گشوده شده و در همان جا برنده اعلام می‌شود.
دو مرحله ای :
بر خلاف روش قبلی، به دلیل جزییات فنی و مالی پیشنهادات و همچنین تشخیص مناقصه گزار، هر کدام از پیشنهادات از منظر بازرگانی و فنی و حتی قابلیت‌های شرکت کنندگان را به طور دقیق بررسی و مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
انواع مناقصه از نظر روش دعوت مناقصه‌گران
تا اینجا به سوال مناقصه چیست پاسخ کلی داده شده است و یکی از روش های تقسیم بندی آن، یعنی بر اساس مراحل بررسی به تفصیل بیان شده است. یک وکیل قرارداد به انواع مناقصات تسلط کامل خواهد داشت. گرچه بطور کلی مشاوره با وکیل در مباحث حقوقی خالی از لطف نخواهد بود.
بر اساس بند ب ماده 4 قانون برگزاری مناقصات، مناقصات از نظر روش دعوت مناقصه‌گران به انواع زیر تقسیم می شود :
1 ـ مناقصه عمومی: مناقصه ای است که در آن فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می‌رسد.
2-مناقصه محدود: مناقصه ای است که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله تأیید شود. فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه‌گران صلاحیتدار [براساس ضوابط موضوع مواد (۱۳) و (۲۷) این قانون] به اطلاع مناقصه‌گران می‌رسد.
مناقصه در نظام حقوقی ایران
در راستای اجرای مفاد اصل 44 قانون اساسی که بر خصوصی سازی بنگاه های دولتی و مشارکت عموم مردم و سرمایه گذاران در امر سرمایه گذاری، چرخاندن چرخ صنعت و کاستن از سرمایه دولتی در بخش های کشاورزی، دامداری، صنعت، تجارت و خدمات تأکید می کند، قانون برگزاری مناقصات در سال 1383 تصویب گشت.
قانون نهادها و اداراتی که قادر به برگزاری مناقصه می باشند را به تفصیل در بند ب ماده 1 مشخص نموده « قوای سه گانه جمهوری اسلامی ایران اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها، مؤسسات و شرکت های دولتی، موسسات انتفاعی وابسته به دولت، بانک ها و مؤسسات اعتباری دولتی، شرکت های بیمه دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی (در مواردی که آن بنیادها و نهادها از بودجه کل کشور استفاده می نمایند)، مؤسسات عمومی، بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی، شورای نگهبان قانون اساسی و همچنین دستگاه ها، و واحدهایی که شمول قانون برآنها مستلزم ذکر یا تصریح نام است، اعم از این که قانون خاص خود را داشته و یا از قوانین و مقررات عام تبعیت نمایند نظیر وزارت جهاد کشاورزی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و شرکت های تابعه آن ها موظفند در برگزاری مناقصه مقررات این قانون را رعایت کنند».
با ملاک قرار دادن مفاد این بند، به سادگی می توان درستی و قانونی بودن شخص مناقصه گزار را تشخیص داد. یک استثناء در این بند وجود دارد که مقرر می کند، نیروهای مسلح، تابع مقررات و ضوابط خاص خود بوده و از شمول این قانون مستثنی هستند.
تفاوت مناقصه و مزایده
پیشتر به سوال مناقصه چیست پاسخ دادیم. اما مزایده عبارت است از روشی رقابتی برای فروشندگان کالا یا خدمات که بتوانند خدمات و محصولات خود را به بالاترین قیمت ممکن به فروش برسانند. پس ماهیت هر دو روش بر اصل رقابت استوار است. همچنین رعایت اصل برابری اشخاص در این گونه قراردادها از الزامات برگزاری آن ها محسوب می شود. همان طور که در تعریف مناقصه آمد، مناقصه گزار که عموما یک نهاد دولتی محسوب می شود با فراخوان انجام عمل یا خرید تجهیزاتی به نازلترین قیمت یا بهترین و مناسب ترین شیوه انجام، شخصی بنده در مناقصه را مناقصه گر می نامند.
این در حالی است که در مزایده، شخص مزایده گزار فروش کالا یا خدمات را از طریق آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار به رقابت عمومی می گذارد و یا اینکه از طریق اطلاعیه عموم را دعوت به گردهمایی در محلی جهت برگزاری مزایده دعوت می نماید؛ شخصی که بیشترین قیمت را پیشنهاد دهد، قرارداد با ایشان منعقد می گردد. این قسم قرارداد، به دو نوع حضوری ( که بعضا حراج نیز گفته می شود) و کتبی که با تشریفات اداری همراه است، صورت می گیرد. اگر توضیحات بالا در تشخیص تفاوت مزایده و مناقصه نتوانست شما را کمک کند، بهترین وکیل در تهران برای پاسخگویی به شما آماده میباشد.
طبقه بندی انواع مناقصات
همانطور که در پیشتر نیز گفته شد، مناقصات به دو جهت به انواعی تقسیم می شوند.
1)مناقصاتی که از نظر مراحل بررسی به انواع زیر طبقه بندی می شوند:
– مناقصه یک مرحله ای: مناقصه ای است که در آن نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها نباشد، در این مناقصه پاکتهای پیشنهاد مناقصه گران در یک جلسه گشوده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین می شود.
– مناقصه دو مرحله ای: مناقصه ای است که به تشخیص مناقصه گزار، لازم به بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها باشد. در این مناقصه، کمیته فنی بازرگانی تشکیل می شود و نتایج ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می کند که پس از بررسی کمیته فنی بازرگانی، پاکت های قیمت پیشنهاد دهندگانی که امتیاز فنی بازرگانی لازم را احراز کرده اند، مشهود می شود و پس از ارزیابی مالی برنده مناقصه تعیین می گردد.
2) مناقصاتی که از نظر روش دعوت مناقصه گران به انواع زیر طبقه بندی می شوند:
– مناقصه عمومی: مناقصه ای است که در آن فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می رسد.
– مناقصه محدود: مناقصه ای است که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله تأیید شود. فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه گران صلاحیتدار به اطلاع مناقصه گران می رسد.
مناقصه عمومی
یکی از طبقاتی که بر اساس روش دعوت مناقصه گران وجود داشت، مناقصه عمومی است. این نوع مناقصه، مناقصه ای است که در آن فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می رسد.
مناقصه محدود
همانطور که مشخص است این مناقصه بر خلاف مناقصه عمومی است.طبق ماده 4 قانون برگزاری مناقصات ، مناقصه محدود مناقصه‌ای است که در آن به تشخیص و مسؤولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه‌گزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله تأیید شود. فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه‌گران صلاحیتدار [براساس ضوابط موضوع مواد (۱۳) و (۲۷) این قانون] به اطلاع مناقصه‌گران می‌رسد.
مناقصات دولتی
در اغلب مناقصات، مناقصه‌گزار یک سازمان دولتی اعم از وزارتخانه، مؤسسه‌ی غیرانتفاعی وابسته به دولت، بانک و مؤسسه‌ی اعتباری دولتی، شرکت بیمه‌ی دولتی، مؤسسه‌ی عمومی یا نهاد عمومی غیردولتی است. پس در نتیجه عموم مقررات ناظر بر مناقصه نیز در قالب مقررات مصوبات مجلس شورای اسلامی می باشد.
شرایط شرکت در مناقصه
- اشخاصی که می‌خواهند در مناقصه شرکت کنند برگه پيشنهاد قيمت خود و دیگر مدارک لازم را در پاکتی که با مهر شركت تأیید شده است؛ به اداره امور حقوقی و قراردادها تحویل می‌دهند.
- لازم است شرکت کنندگان در مناقصه 20 میلیون ریال از مبلغی که پيشنهاد دادند را به صورت ضمانت‌نامه بانکی معتبر و يا به صورت وجه نقد بپردازند.
- اگر شخصی بعد از برنده شدن در مناقصه، انصراف دهد، تمام مبلغی که سپرده است به نفع شركت ضبط شده و با نفر دوم قرارداد بسته می‌شود.
- برای درج آگهی در روزنامه، تمام هزینه را باید برنده مناقصه بپردازد.
- اگر شخصی در مناقصه شرکت کند، این شركت یعنی اینکه تمام شرايط موجود در اسناد را قبول کرده است.
- در پروژه‌های خدمات نظافتی و توسعه فضای سبز مهلت اجرای کار، يک‌سال از تاريخ عقد قرارداد است.
- تمام فرم‌های شرايط شركت در مناقصه و همه مدارک مربوط به آن باید توسط پیمانکار مهر و امضاء شود.
- شرکت‌کنندگان باید پيشنهادات خود را در دو پاكت الف و ب به امور اداری تحویل دهند: در پاكت الف، اساسنامه و آگهی تاسيس شركت، فيش واريز يا ضمانت‌نامه معتبر مبنی بر واریز 20 میلیون ریال، سوابق شركت و برگه تأیید صلاحیت از اداره كار و امور اجتماعی را قرار می‌دهد. در پاكت ب، فرم شركت در مناقصه و پيشنهاد قيمت است.
- اگر پيشنهادی که داده می‌شود، ابهام داشته باشد یا مشروط باشد یا سپرده و تضمین نداشته باشد و نیز پيشنهاداتی كه بعد از تاریخ تعیین شده ارائه می‌شوند، در مناقصه شرکت داده نمی‌شوند.
- شرکت کردن كاركنان دولت در مناقصات دولتی ممنوع است و پیشنهاد دهنده باید به صورت کتبی قید کند که از کارکنان دولتی نیست.
- حقوق کارگران شرکت خدماتی باید مطابق قوانين كار و امور اجتماعی پرداخت شود و این امر الزامی است.
- پيمانكار باید توان مالی برای پرداخت حداقل 2 ماه حقوق و مزاياي كامل افرادی که برای انجام موضوع قرارداد استخدام شده‌اند را داشته باشد و این امر باید اثبات شود.
- حضور یک نفر به عنوان نماینده از طرف پيمانكار در تمام ساعات کاری برای انجام هماهنگی‌های لازم همراه كارفرما الزامی است.
- پيمانكار باید متعهد شود که بدون اطلاع كارفرما اقدام به تغییر یا اخراج نیروهای مشغول به كار فعلی نکند.
سپرده شرکت در مناقصه
تضمین شرکت در مناقصه (وجه التزام) مبلغ تضمین شرکت در مناقصه بر حسب درصدی از برآورد هزینه اجرای کار به شرح زیر تعیین می‌شود:
میزان تضمین شرکت در مناقصه بر حسب آورد هزینه اجرای کار تا یکصد میلیون ریال 5 درصد، مازاد بر یکصد میلیون ریال تا مبلغ 10000 میلیون ریال بعدی برابر 5/0 درصد، مازاد بر 10000 میلیون ریال تا 1000000 میلیون ریال برابر با 3/0 درصد، مازاد بر 1000000 میلیون ریال معادل 2/0 درصد میباشد.
آیین نامه اجرایی قانون برگزاری مناقصات
طبق ماده 9 قانون برگزاری مناقصات فرایند برگزاری مناقصات
فرایند برگزاری مناقصات به ترتیب شامل مراحل زیر است:
الف ـ تأمین منابع مالی.
ب ـ تعیین نوع مناقصه در معاملات بزرگ (یک مرحله‌ای یا دو مرحله‌ای، عمومی یا محدود).
ج ـ تهیه اسناد مناقصه.
د ـ ارزیابی کیفی مناقصه‌گران درصورت لزوم.
هـ ـ فراخوان مناقصه.
و ـ ارزیابی پیشنهادها.
ز ـ تعیین برنده مناقصه و انعقاد قرارداد
