چک به عنوان یک سند تجاری نقش بسیار مهمی را در تنظیم روابط مالی ایفا می‌کند. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در خصوص چک وجود دارد، نحوه مطالبه وجه چک است که با مراجعه به یک وکیل مجرب دادگستری در خصوص راه های مطالبه وجه چک می تواند به شما کمک کند. در این نوشتار، به بررسیِ راه‌های مطالبه وجه چک، ازطریق مراجعه و مشورت با وکیل چک مجرب می پردازیم. در این روش می توان از طریق اداره ثبت یا ممنوع‌الخروج شدن صادرکننده چک و … نسبت به مطالبه وجه چک اقدام نمود.
راه‌های مطالبه وجه چک چیست؟
امروزه بسیاری از روابط مالی و غیرمالی از طریق صدور چک سامان پیدا می‌کند. با این حال، گاه به دلیل مسائل اقتصادی و برخی علل دیگر، افرادی که چکی را صادر می‌کنند، نمی‌توانند به تعهدی که دارند، عمل نمایند و در موعد مقرر، مبلغ مندرج بر روی چک را پرداخت کنند. با توجه به این موضوع، مطالبه وجه چک اهمیت پیدا می‌کند و افراد درصدد مطالبه وجه چک خود از طریق روش‌های حقوقی برمی‌آیند. مطابق قانون، دارنده چک بلامحل میتواند از سه روش حقوقی، کیفری و ثبتی برای وصول مبلغ چک استفاده نماید و به وکیل حقوقی و یا یک وکیل مجرب کیفری برای وصول چک مراجعه کرد. هر یک از این روش‌ها قواعد و شرایط اختصاصیِ مربوط به خود را دارد.
– مطالبه وجه چک از طریق اداره ثبت
چک از اسنادی است که در حکم اسناد لازم‌الاجرا می‌باشد. بنابراین، اشخاص می‌توانند به دلیل لازم‌الاجرا بودن چک نسبت به مطالبه وجه آن از طریق اجرای ثبت اقدام کنند. برای انجام این کار، دارنده چک باید در ابتدا بعد از سررسید چک، به بانک مراجعه کند و اقدام به دریافت گواهی عدم پرداخت نماید (یعنی چک را برگشت بزند). در این حالت، بانک موظف خواهد بود که علاوه بر صدور گواهی عدم پرداخت چک، مطابقت امضای صادرکننده چک با نمونه امضای موجود در بانک را گواهی کند. دارنده چک باید بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت، به ثبت مراجعه و تقاضانامه مخصوصی را از اجرای ثبت دریافت و آن را تکمیل کند. اداره ثبت پس از دریافت مدارک، برای دارنده چک پرونده اجرایی تشکیل می‌دهد و اجراییه‌ای را صادر و آن را به صادرکننده چک ابلاغ می‌کند.
حال، باید دید که چه اشخاصی می‌توانند صدور اجراییه را درخواست کنند. این اشخاص می‌توانند متقاضی صدور اجراییه شوند؛ شخصی که چک در وجه او صادر شده است، شخصی که چک به نام او پشت‌نویسی شده است و شخصی که حامل چک است. هم‌چنین، باید توجه داشت که مطالبه چک از طریق اجرای ثبت تنها علیه صادرکننده چک امکان‌پذیر است و نمی‌توان از این روش علیه دیگر مسؤولین چک مانند ضامن و ظهرنویس استفاده کرد.
چه مدارکی باید برای مطالبه چک از طریق اجرای ثبت ارائه شود؟
برای درخواست صدور اجراییه، باید مدارک زیر ارائه شود:
الف. تقاضانامه کتبی صدور اجراییه
ب. اصل و فتوکپی چک و گواهی عدم پرداخت آن
پ. مطابقت امضای صادرکننده با نمونه آن در بانک
ت. کارت ملی متقاضی
اقدامات اجرایی علیه صادرکننده چک
پس از صدور و ابلاغ اجراییه، صادرکننده چک موظف است که ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ، مبلغ چک را بپردازد یا اینکه اموالی را معرفی نماید که مبلغ چک از محل آن قابل وصول باشد. اگر صادرکننده چک قادر به اجرای مفاد اجراییه نباشد، باید ظرف همین مدت صورت جامعی از دارایی خود تهیه کند و به مأمور اجراء تحویل دهد. حال، باید دید که اگر دارنده چک از طریق اداره ثبت اقدام به مطالبه وجه چک نماید، اما صادرکننده چک با اختیار خود اقدام به پرداخت وجه چک نکند، چه اتفاقی می‌افتد. در صورتی که بدهکار با اختیار و اراده، بدهی خود را نپردازد، دارنده چک میتواند نسبت به معرفی اموال صادرکننده چک و توقیف آن‌ها اقدام نماید. در این حالت، با تقاضای دارنده چک برای توقیف اموال صادرکننده چک، اداره ثبت نسبت به توقیف اموال معرفی‌شده بدهکار اقدام می‌کند. پس از توقیف این اموال، کارشناس آن‌ها را ارزیابی می‌کند و اگر اعتراضی از جانب بدهکار یا طلبکار صورت نگیرد، با درخواست صادرکننده چک آگهی مزایده تنظیم می‌شود. پس از انجام مزایده، اگر مال توقیف‌شده یک مال منقول باشد، به برنده مزایده تسلیم می‌شود و اگر مال توقیف‌شده غیرمنقول باشد، یا سند انتقال تنظیم می‌شود و به یکی از دفاتر اسناد رسمی جهت تنظیم سند معرفی می‌گردد و یا اینکه با فروش مال توقیف‌شده مبلغ چک به طلبکار پرداخت می‌شود.
ممنوع‌الخروج شدن صادرکننده چک
در برخی از موارد این امکان و احتمال وجود دارد که صادرکننده چک یا بدهکار از کشور خارج شود. در این حالت، می‌توان از اجرای ثبت درخواست نمود که بدهکار را ممنوع‌الخروج کند.
نمونه دادخواست مطالبه وجه چک و توقیف اموال در دادگاه حقوقی
در این بند، نمونه دادخواست حقوقی در خصوص مطالبه وجه چک و توقیف اموال در دادگاه حقوقی را مورد اشاره قرار می‌دهیم. در دادخواستی که برای مطالبه وجه چک تنظیم می‌شود، باید موارد زیر وجود داشته باشد:
«خواهان: (درج مشخصات خواهان)
خوانده: (درج مشخصات خوانده)
وکیل: (درج مشخصات وکیل در صورت پیگیری پرونده توسط وکیل دادگستری)
تعیین خواسته و بهای آن:
- مطالبه وجه چک
- خسارت تأخیر تأدیه
- صدور قرار تأمین خواسته
دلایل و منضمات
- وکالت‌نامه وکیل
- فتوکپی مصدق چک
- فتوکپی مصدق گواهینامه عدم پرداخت
شرح دادخواست مطالبه وجه چک و توقیف اموال
ریاست محترم دادگاه
احتراماً به استحضار می‌رساند که اینجانب به موجب یک فقره چک بانک … به شماره … مبلغ چهارصد و پنجاه و پنج میلیون ریال معادل چهل و پنج میلیون و پانصد هزار تومان از آقای … طلبکار می‌باشم. این چک به موجب گواهینامه عدم پرداخت شماره … مورخ 20/03/1400 برگشت خورده است. فلذا به موجب دادخواست تقدیمی تقاضای صدور حکم محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ چک و خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت و هزینه‌های دادرسی را دارم.»
نمونه رأی دادگاه حقوقی در خصوص مطالبه وجه چک
در این بند، به نمونه‌ای از آراء صادرشده در دعوای مطالبه وجه چک اشاره خواهد شد.
رأی دادگاه بدوی
«در خصوص دعوای الف. الف. فرزند الف. به طرفیت ف. م. – ع. الف. و ع. ن. به خواسته مطالبه وجه چک مبلغ 920 میلیون ریال و مطالبه خسارت دادرسی و تأخیر تأدیه به شرح دادخواست که خواهان بیان داشته، خوانده ردیف سوم ع. الف. چک مذکور را به تاریخ 12/10/1391 صادر نموده و دو خوانده دیگر پشت آن را به عنوان ضمانت امضاء نمودند. دادگاه با توجه به اظهارات خواهان، ملاحظه چک صادره و گواهی عدم پرداخت که اصل آن هم ملاحظه شده است و عنایت به اینکه خوانده ردیف سوم حسب اقرار خود در مورخ 21/10/1391 تاریخ و مبلغ چک را به مبلغ 92 میلیون تومان در ساعت حدوداً 6 بعد از ظهر اصلاح نموده و دو خوانده دیگر ضمن قبول آن‌که امضاء توسط آنان صادر شده و اقرار به اینکه ساعت حدود 20/11 شب همان روز (حدود 6 ساعت پس از صدور و اصلاح چک) بوده است ادعا نمودند از مبلغ دو میلیون تومان ضمانت نمودند نه 92 میلیون تومان و یا آن‌که بدون اینکه متن اصلاح‌شده را ببینیم امضاء نمودیم که صرف‌نظر از غیرواقعی بودن ادعای مذکور درخواست صدور قرار کارشناسی آنان با توجه به تأخر امضاء دو ضامن از صادرکننده حسب الاقرار آنان لغو و بی‌فایده می‌باشد. لذا با توجه به مراتب و اقرار هر سه خوانده دعوا، خواهان موجه تشخیص به استناد مواد 198 و 519 از قانون آیین دادرسی مدنی، ماده 1301 قانون مدنی، مواد 309-314 و 403 قانون تجارت و استفساریه ماده واحده تبصره ماده 2 قانون صدور چک مصوب 1355 هر سه متهم (صادرکننده ع. الف. و دو خوانده دیگر به عنوان ضامن) به استرداد مبلغ نهصد و بیست میلیون ریال به عنوان اصل خواسته مذکور و به پرداخت مبلغ 000/542/18 ریال خسارت دادرسی و مابه‌التفاوت نرخ تغییر شاخص قیمت‌ها از تاریخ صدور چک 12/10/1399 لغایت زمان پرداخت محکوم‌به در حق خواهان به عنوان تضامنی محکوم می‌گردند. رأی صادره حضوری ظرف 20 روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر است».
رأی دادگاه تجدیدنظر
«تجدیدنظرخواهی ع. الف.، ع. (م.) الف. و ف. م. نسبت به دادنامه شماره 32 مورخ 92/1/20 صادره از شعبه 1154 دادگاه عمومی جزایی تهران که به موجب آن حکم به محکومیت تجدیدنظرخواندگان به نحو تضامن به پرداخت مبلغ 920000000 ریال بابت وجه یک فقره چک بلامحل به شماره 171021 عهده بانک ص. شعبه س. تهران به همراه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ صدور چک و خسارت دادرسی در حق الف. الف. صادر گردیده وارد و محمول بر صحت نمی‌باشد و دادنامه در اساس صحیح و منطبق بر مقررات قانون تجارت و قانون صدور چک و اصول پذیرفته شده حقوقی می‌باشد. تجدیدنظرخواهان نیز در این مرحله از دادرسی دلیلی که نقض دادنامه را در اساس ایجاب کند و موجب برائت ذمه آن‌ها گردد، ابراز نکرده و لوایح اعتراضیه متضمن جهت موجه نمی‌باشد. لیکن با توجه به این نکته مهم که مطابق تبصره الحاقی به ماده 2 قانون صدور چک و قانون استفساریه تبصره الحاقی مذکور مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، دارنده چک میتواند صرفاً محکومیت صادرکننده چک را به پرداخت خسارت تأخیر تأدیه از دادگاه تقاضا نماید و محکوم‌نمودن ضامن به پرداخت خسارت تأخیر تأدیه توجیه قانونی نداشته و در فرض اقامه دعوا به طرفیت صادرکننده و ضامن، پرداخت خسارت تأخیر تأدیه بر عهده صادرکننده بوده و مسئولیت تضامنی ضامن صرفاً ناظر به اصل وجه چک می‌باشد. از سوی دیگر محکوم‌نمودن خواندگان به پرداخت خسارت دادرسی به نحو تضامن نیز که در رأی بدوی آمده، صحیح نبوده و فاقد مبنای قانونی می‌باشد. لذا دادگاه ادعای تجدیدنظرخواندگان را نسبت به اساس محکومیت وارد نمی‌داند، مستنداً به ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی ضمن اصلاح دادنامه از این حیث که خواندگان دعوای اصلی به نحو تضامن محکوم به پرداخت اصل وجه چک بوده و پرداخت خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ صدور چک صرفاً برعهده صادرکننده (ع. الف.) می‌باشد و مسئولیت تمام خواندگان در پرداخت خسارت دادرسی به نحو تساوی است. ضمن رد درخواست تجدیدنظرخواهی، دادنامه تجدیدنظرخواسته را با اصلاح به عمل آمده تأیید می‌نماید. رأی صادره قطعی است».
تأمین خواسته در چک و فواید آن
تأمین خواسته یکی از مهم‌ترین تدابیر احتیاطی است که در قانون پیش‌بینی شده است. در تأمین خواسته، خواهان عین خواسته یا معادل آن را از اموال خوانده تا پایان دادرسی توقیف می‌کند و از نقل و انتقال آن جلوگیری می‌نماید تا بتواند طلب خود را از محل آن وصول کند. خواهانِ دعوای مطالبه وجه چک میتواند قبل از اقامه دعوای اصلی، ضمن اقامه دعوای اصلی یا در جریان دادرسی، از دادگاه صدور قرار تأمین خواسته و توقیف اموال بدهکار را مطالبه کند. همانطور که بیان شد، تأمین خواسته از تدابیر احتیاطی است که این اطمینان را به خواهان دعوا می‌دهد که پس از صدور رأی خواهد توانست که از محل اموال خوانده، وجه چک خود را مطالبه کند و رأی صادره، قابلیت اجرایی خواهد داشت.
نقل و انتقال چک
در گذشته تمامی افرادی که دارای دسته چک‌های مربوط به حساب جاری خود در هر یک از بانک‌ها بوند، می‌توانستند برای انتقال این چک‌ها، برگه موردنظر را به صورت صحیح ظهرنویسی کنند و پس از امضاء شخصاً آن را به فرد دریافت‌کننده تحویل دهند. در واقع، ظهرنویسیِ چک به معنای نوشتن عباراتی در پشت برگه چک است که بر اساس آن، حقوق مربوط به چک به فرد دریافت‌کننده منتقل می‌شود.
با توجه به مشکلاتی که در استفاده از روش ظهرنویسی برای انتقال چک‌ها وجود داشت، بانک مرکزی اقدام به طراحی و ارائه سامانه‌ای تحت عنوان سامانه صیاد به منظور متمرکز کردن تمامی درخواست‌های چک و هم‌چنین، انجام الکترونیکیِ ظهرنویسی چک برای انتقال آن کرده است. در نتیجه، دارندگان دسته چک ملزم به ثبت چک در سامانه صیاد و انجام مراحل ظهرنویسی الکترونیکی آن برای انتقال به دیگر افراد می‌باشند.
خسارت تأخیر در پرداخت وجه چک
خسارت تأخیر تأدیه، خسارتی است که در صورت تأخیر در پرداخت تعهدات پولی قابل مطالبه است. مطابق قانون، چنانچه صادرکننده چک در موعد مقرر (سررسید) مبلغ چک را پرداخت نکند، دارنده چک میتواند علاوه بر مطالبه وجه چک، خسارت تأخیر تأدیه را نیز از او مطالبه کند. مطابق رأی وحدت رویه‌ای که اخیراً صادر شده، مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه وجه چک، تاریخ مندرج در چک است.
پیشنهاد می کنیم مقاله مغایرت مبلغ عددی و حروفی چک را مطالعه کنید.
سخن پایانی
دعاوی مرتبط با چک، از رایج‌ترین دعاوی حقوقی هستند که در مراجع قضایی مطرح می‌شوند. در حوزه وکالت، اشخاص بسیاری به صورت تخصصی در حوزه دعاویِ مرتبط با چک فعالیت می‌کنند. چنانچه طرح دعوای مطالبه وجه چک با همراهیِ یک وکیل دادگستری یا حداقل، پس از مشاوره حقوقیِ تلفنی یا حضوری با وکیل متخصص صورت پذیرد، میتواند هزینه‌هایی را که ممکن است در مسیر طرح این دعوا به وجود آید، به حداقل میزان ممکن برساند.
