مواقع بسیاری پیش آمده است که از شخصی مالی را به عنوان هدیه دریافت کرده ایم. اما پس از مدتی درخواست عودت آن را نموده است. هبه واژه‌ای است که در مورد هدایا و صدقه‌ها بکار می رود. این عقد که همان عقد هبه می نامیم، در دین اسلام به عنوان صدقه و امری پسندیده ذکر می شود. اما قانونگذار جهت حفظ نظم عمومی برای عقد هبه ضوابط و مقرراتی معین می کند.
در عالم حقوق، عقد هبه دارای شرایطی است که قانون مدنی به تبیین آن می پردازد. با آن به مثابه یک عقد مانند سایر عقود رفتار می کند. اما این عقد چگونه رسمی می شود؟ آیا این عقد قابل رجوع است؟
شما با مشاوره با مونا ترابی، بهترین وکیل در تهران می توانید از شرایط انعقاد عقد هبه ، شرایط صحت آن و شرایط رجوع از آن آگاهی پیدا کنید. اما در این مقاله به تفصیل به شرح مطالب مربوط به عقد هبه می پردازیم تا اطلاعات اجمالی نسبت به این عقد خاص را کسب کنید.
عقد هبه
کلمه‌ی هبه در لغت به معنای بخشیدن، هدیه و صدقه است. اما در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، از آن به عنوان یکی از عقود معین یاد می شود. که شرایط انعقاد و رجوع در قانون تبیین می شود. به طوری که ماده ۷۹۵ قانون مدنی عقد هبه را این گونه شرح می دهد:
«هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجانا به کس دیگری تملیک می کند. تملیک کننده عقد هبه واهب، طرف دیگر متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند.»
پس همانطور که در قانون نیز می خوانیم عقد هبه دارای دو طرف به نام‌های واهب و متهب است. رکن سوم عقد هبه مال موهوبه یا همان مالی است که راهب قصد دارد به متهب ببخشد. یک وکیل حرفه‌ای می تواند این ارکان را به تفکیک مشخص و وظایف هریک را برای شما توصیف کند. فراموش نکنید که مددجویی از یک وکیل مجرب و کاردرست، متضمن عدم تضرر شما است.
دقت کنید که در این مورد بهتر است به بهترین وکیل کیفری در تهران مراجعه نفرمایید.
چرا که این امور از قبیل عقد هبه در حیطه حرفه‌ی وکیل قرارداد در تهران است. البته می تواند به عنوان کسی که به حقوق مدنی واقف است، مانند یک وکیل حقوقی در انعقاد عقد مراجعه نمود.
عقد هبه در قانون
در این بخش به موادی اشاره می کنیم که در قانون به عقد هبه اشاره می نماید.
- ماده ۷۹۶ واهب باید برای معامله و تصرف در مال خود اهلیت داشته باشد.
- ۷۹۷ واهب باید مالک مالی باشد که هبه می‌کند.
- ۷۹۸ عقد هبه واقع نمی شود. مگر با قبول و قبض متهب اعم از این که مباشر قبض خود متهب باشد. یا وکیل او و قبض بدون اذن واهب اثری ندارد.
- ۷۹۹ در هبه به صغیر یا مجنون یا سفیه قبض ولی معتبر است.
- ۸۰۳ بعد از قبض نیز واهب میتواند با بقای عین موهوبه از عقد هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:
- در صورتی که متهب پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد؛
- در صورتی که عقد هبه معوض باشد و عوض هم دادهشود.
- در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل این که متهب به واسطه‌ی فلس محجور شود خواه اختیاراً مثل این که عین موهوبه به رهن داده شود؛
- در صورتی که در عقد هبه در عین موهوبه تغییری حاصل شود.
انواع عقد هبه
بطور کلی مستنبط قانون مدنی، عقد هبه به دو دسته کلی معوض و غیر معوض تقسیم می شود. در ادامه به توضیح هریک می پردازیم.
- عقد هبه معوض: در هبه معوض شرطی مبنا بر وجود عوض وجود دارد. یعنی واهب (کسی که مالی را می بخشد) در عوض مالی یا خدمتی مال خود را به متهب (کسی که مال به او بخشیده می‌شود) هبه می کند. در این نوع قرارداد واهب شرط بر خدمتی از سوی متهب و یا مالی در عوض مالی به صورت رایگان عوض دهد، می کند.
- عقد هبه غیر معوض: به عبارتی در رابطه هبه غیرمعوض، همانطور که عوام هبه و هدیه دادن را بدون گرفتن عوضی می‌شناسد، همانگونه رفتار می شود. هبه در صورتی غیر معوض است که واهب (کسی که مالی را به دیگری می بخشد) در ازای مال موهوبه( مال مورد هبه) كه به متهب (کسی که واهب مال را به او هبه می کند) می بخشد، عوضی دریافت نکند و چیزی از متهب نخواهد و به صورت رایگان و مجانی مال موهوبه را به شخص اعطا نماید.
پس متوجه شدیم عقد هبه می تواند هم به صورت معوض و هم رایگان و مجانی منعقد گردد.
عقد هبه شامل چه اموالی می شود؟
لازم به ذکر است که در مورد عقد هبه موهوبه نیز دارای شرایطی است. باید بگوییم که همه اموال توانایی بخشیده شدن به دیگری را ندارند. عین موهوبه یا ملکی که در وثیقه طلب یا رهن بانک یا جایی دیگر باشد، نمی تواند توسط راهب به متهب هبه گردد. زمانی که ملک یا اموال واهب در رهن یا وثیقه بدهی باشد قابل هبه نیست. اگر چنین قراردادی تنظیم شود فاسخ است. مگر اینکه واهب بدهی و دین خود را پرداخت کند و ملک را از رهن آزاد نماید.
اینکه در عقد هبه مال باید متعلق به راهب باشد نیز مبرهن است. چرا که هرگونه دخل و تصرف نسبت به مال ثالث، فضولی می باشد. طبق قانون دارای عواقب مخصوص به خودش است و ضوابط مخصوصی دارد.
توجه نمایید در مورد این عقد در حوزه ملکی، باید به بهترین وکیل ملکی در تهران مراجعه نمایید.
رجوع از عقد هبه
عقد هبه جدای از اینکه یک عقد معین است، در زمره عقود جایز قرار دارد. عقود جایز در مقابل عقود لازم که طرفین در آن نمی توانند هر زمان که خواستند و به دلخواه از قرارداد خارج شوند، قرار دارد. به عبارت دیگر، در عقود جایز طبق قانون طرفین می‌توانند در هر زمان که اراده می کنند، از قرارداد خروج و آن را فسخ کنند. عقد هبه نیز از قاعده مستثنی نیست.
پس قابل رجوع است و راهب و مرتهب هرزمان می توانند از آن خروج کنند. علت این حق آن است که راهب بتواند از اضرار خود جلوگیری کند. در نتیجه هرجا مصلحت بود مال خود را بازیابد. البته مطابق ماده ۸۰۳ قانونی مدنی، موانعی برای رجوع وجود دارد که در آن شرایط، راهب نمیتواند مرهونه را باز پس‌گیرد.
موارد عدم رجوع از عقد هبه
عقد هبه یک عقد جایز است. پس طرفین آن می توانند در هر زمان از آن خروج کنند. همچنین آن را باطل و نسبت به خود بی اثر کنند. اما در مورد این عقد مواردی وجود دارد. که علی رغم جایز بودن، واهب نمی تواند از آن رجوع کند. در واقع اصل بر امکان رجوع است. تا واهب بی دلیل مالی را از دست ندهد و متضرر نگردد. موارد عدم امکان رجوع استثنا هستند. این موارد عبارتند از:
- عقد هبه به خویشاوندان نزدیک: اگر پدر یا مادر مال خود را به فرزندان خود هبه کنند و یا فرزندان مال خود را به پدر یا مادر هبه کنند، هبه قابل رجوع نیست. هدف از این استثنا حفظ پیوند کانون گرم خانواده است. چرا که در این مورد رجوع به معنای کدورت با متهب است. قانونگذار در این مورد اعمال قدرت می نماید تا نظم عمومی حفظ گردد. قرابت سببی( بین زن و شوهر) مانع از رجوع نیست.
- عقد هبه معوضی که عوض هم باشد: اگر هبه به صورت معوض واقع گردد و عوض هم تحویل داده شده باشد و یا به شکل کار باشد و انجام گردد امکان رجوع از هبه وجود ندارد.
- زمانی که مالی که به متهب هبه شده است از مالکیت او خارج شود چه به صورت اختیاری و چه به صورت قهری. مثلا مال را بفروشد، در رهن بگذارد، ورشکست شود یا به دیگری ببخشد.
- هرگاه در مالی که در عقد هبه شده تغییراتی حاصل شود. برای مثال شخص پارچه مبلی که هبه شده را عوض کند.
- اگر واهب یا متهب فوت کنند، واهب یا وراث واهب حسب مورد امکان رجوع ندارد.
- اگر کسی طلبی از دیگری دارد و طلب خود را به شخص بدهکار ببخشد امکان رجوع ندارد.
- کسی مالی را تحت عنوان صدقه به دیگری ببخشد، امکان رجوع ندارد.
در مورد هدایای دوره نامزدی و قواعد مقرر بر آن، بهتر است با یک وکیل خانواده مشورت بفرمایید.
در چه مواردی حق رجوع از عقد هبه از بین می‌رود؟
ماده ۸۰۳ قانون مدنی، مواردی را که در آن حق رجوع واهب در عقد هبه مختل می شود را نام می برد:
«بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از عقد هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:
- در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد.
- در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
- همچنین در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل اینکه عین موهوبه برهن داده شود.
- در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.»
نکته قابل توجه، موجود بودن عین موهوبه در عقد هبه است. در غیر اینصورت چیزی را نمی توان پس گرفت.
قبض متهب در عقد هبه
یکی از شروط تحقق صحیح عقد هبه زمانی است که متهب (کسی که مال به او بخشیده شده است) هبه را قبول کند. به علاوه بر آن، موهوبه را قبض کند. منظور از قبض تصرف و در ید داشتن موهوبه است. قبض می تواند توسط خود شخص متهب انجام شود یا هر شخصی به وکالت از او مال موهوبه را قبض کند. یک وکیل پایه یک دادگستری میتواند عمل قبض را از جانب متهب دریافت نماید.
مورد دیگر زمانی است که متهب کودک، دیوانه یا سفیه باشد که در عالم حقوق اصطلاح محجور برای این افراد بکار می رود. محجور کسی است که عاقل، بالغ یا رشید نیست. اثر معاملات یا جرایم کیفری نسبت به این افراد متفاوت است. برای آنها در مورد اکثر موضوعات اجتماعی قواعدی متفاوت وضع گشته است. حال اگر در این عقد هبه مالی به کودک، دیوانه یا سفیه هبه شود قبض باید از طریق ولی او انجام گردد. یعنی شخصی که بر شخص محجور ولایت دارد که اغلب پدر و جد پدری است. علاوه بر این موارد، در قبض توسط متهب اجازه واهب (کسی که مال را به دیگری می بخشد) شرط است و نمیتوان بدون اجازه‌ی وی مال را تصرف کرد.
زنی که مهر خود را به همسرش هبه کرده است امکان رجوع به مهر را خواهد داشت؟
آيا زني كه مهر خود را به همسرش طی عقد هبه هدیه كرده است، می تواند از هبه خود رجوع و مهر خود را به صورت مجدد مطالبه كند يا خير؟ لازم است تا سه حالت را از یکدیگر تفکیک كنیم. حالاتی که پيرامون موضوع مهر مطرح می شوند. به دلیل شباهت در ظاهر در بسیاری از اوقات از سوی مردم مورد اشتباه قرار می گیرند.
- اول زمانی است که زوجه در خصوص مهریه، ما فی‌الذمه زوج را ابراء می‌کند. به این بیان که می‌گوید از نظر من تو دیگر تکلیفی برای پرداخت مهریه نخواهي داشت؛ این بیان باعث می شود تا تکلیف شوهر در ادای مهر به طور کلی ساقط شود.
- دوم زمانی است که طلاق به درخواست زوج یا زوجه باشد. زوجه میتواند مهریه خود را با عقد هبه به شوهر بذل می‌کند. بذل مهر در طلاق‌های خلع و مبارات انجام می‌شود، به این صورت که زن با پرداخت مالی به شوهر، از او می‌خواهد كه طلاقش دهد. اگر زن در ایام عده طلاق از بذل خود رجوع کند، طلاق ملغي و کان لم یکن می باشد.
- سوم زمانی است که زوجه مهریه خود را به زوج در عقد هبه می کند. به این بیان که می‌گوید من مهر خود را به تو بخشیدم؛ در این حالت است که همانند ساير اشكال هبه، تکلیف شوهر در پرداخت مهريه به طور کلی از بین نمی رود. چون زن میتواند تحت شرایطی از عقد هبه مزبور رجوع و با کمک وکیل مهریه، مهر خود را مطالبه كند.
نمونه دادخواست رجوع از عقد هبه
در ادامه نمونه ای از دادخواست در عقد هبه را می خوانیم:
| رياست محترم دادگاه عمومي حقوقي با سلام احتراما به استحضار ميرساند اينجانب خواهان فوق الذكر ششدانگ يك دستگاه آپارتمان به شماره پلاك ثبتي شماره پلاك ثبتي …. فرعي از ….فرعي از …. اصلي را به مبلغ دو ميليارد و هشتصد و سي ميليون ريال را در تاريخ …..از خانم ….سيامك طي سند قطعي شماره …خريداري نموده كه كليه وجه آن را پرداخت نموده بودم و سپس در مورخ …سه دانگ از ششدانگ آپارتمان مذكور را طي سند قطعي شماره …. مورخ …به ( خوانده فوق الذكر ) هبه نمودم .كه خوانده محترم هيچ گونه پرداختي بابت سه دانگ آپارتمان فوق الذكر به اينجانب نداشته و سند مذكور طي مدارك پيوست با توجه به هبه اينجانب به نام همسرم منتقل گردیده است لذا مستندا به ماده … قانون مدني وبا توجه به بقا عين موهوبه در يد متهب و نظر بر اينكه تمام شرايط رجوع از هبه اعم از عدم نسبت بند ۱ ماده مذكور و عدم پرداخت عوض از سوي خوانده موضوع بند ۲ همان قانون وجود دارد لذا مستندا به ماده ۸۰۳ قانون مدني ونيز ماده ۱۹۸ قانون آيين دادرسي مدني تقاضاي صدور حكم به تاييد رجوع از هبه وضمنا بدوا تقاضاي صدور دستور موقت فوري جهت توقیف سه دانگ از ششدانگ پلاك ثبتي فوق الذكر و جلوگيري از نقل و انتقال آن به انضمام هزینه دادرسی را دارم. |
