دعوای تصرف عدوانی چگونه طرح می شود؟ در این مقاله به بررسی تصرف عدوانی و دعوای مربوط به آن می پردازیم. دعاوی سه‌گانه تصرف از مهم‌ترین و تخصصی ترین دعاوی حقوقی می باشد که در مراجع قضایی اقامه می شوند. دعاوی سه‌گانه تصرف عبارتند از:
- تصرف عدوانی
- دعوای ممانعت از حق
- دعوای مزاحمت
در این نوشتار، به بررسیِ چیستیِ دعوای تصرف عدوانی شرایط مراجعه به وکیل حقوقی در تحقق دعوای تصرف عدوانی، تفاوت و شباهت این دعوای با دعاوی خلع ید، و سایر موضوعات مربوطه می پردازیم.
دعوای تصرف عدوانی
بهترین وکیل در تهران اذعان میداغرد که دعوای تصرف عدوانی در ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. مطابق این ماده از قانون آیین دادرسی مدنی، اگر شخصی برای مدتی مال غیرمنقولی را به هر عنوان قانونی مانند مالک، مستأجر و … در اختیار بدارد. سپس، شخص دیگری ملک متعلق به او را بدون رضایت او و بدون داشتن مجوز قانونی، از تصرف وی خارج نماید. مرتکب تصرف عدوانی شده است.
در این حالت، متصرف سابق این مال غیرمنقول می تواند اقدام به طرح دعوایی کند. که از آن به دعوای تصرف عدوانی تعبیر می شود. همانطور که از تعریف فوق برمی آید، برای طرح این دعوا نیازی نیست که حتماً و ضرورتاً متصرف سابق، مالک ملک باشد. در ادامه، این نکته را بیش‌تر توضیح خواهیم داد.
این دعوا یک دعوای غیرمالی و غیرمنقول است. غیرمالی بودن این دعوا روی میزان هزینه دادرسی و قابلیت تجدیدنظرخواهی نسبت به آن تاثیر دارد. غیرمنقول بودن این دعوا نیز بر تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به آن تأثیر می گذارد. با ما همراه باشید.
شرایط طرح دعوای تصرف عدوانی
برای اقامه هر نوع دعوای حقوقی باید شرایطی وجود داشته باشد. دعوای تصرف عدوانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مطابق ماده 161 قانون آیین دادرسی مدنی، برای این‌که شخصی بتواند این دعوای حقوقی را طرح کند، باید شرایط سه گانه زیر موجود باشد:
- الف. ملک باید سابقاً در تصرف خواهان دعوا باشد. یک شخص زمانی می تواند اقدام به طرح دعوای تصرف عدوانی نماید که سابقاً بر ملکی که تصرف شده است، تصرف داشته باشد. بتواند اثبات نماید که ملک قبل از این‌که به تصرف غیرقانونیِ شخص دیگر درآید، در تصرف خود او بوده است.
- ب. در زمان طرح دعوای، ملک باید در تصرف خوانده دعوا باشد. خواهان دعوا باید اثبات نماید که نه تنها ملک تصرف شده سابقاً در تصرف خود او بوده است. بلکه باید اثبات کند که ملک در حال حاضر در تصرف خوانده است.
- پ. تصرف خوانده باید غیرقانونی باشد. خواهان دعوا باید اثبات کند که خوانده فعلی بدون رضایت او و نیز، بدون داشتن حکم قانونی از مرجع قضایی صالح، اقدام به تصرف ملک او نموده است.
انواع دعوای تصرف عدوانی
صرف عدوانی موضوعی است که هم جنبه حقوقی دارد و هم جنبه کیفری. به عبارت بهتر، شخصی که از تصرف عدوانی لطمه و آسیب ببیند، می تواند یا اقدام به اقامه دعوای حقوقی و یا طرح شکایت کیفری نماید. دعوای تصرف عدوانی حقوقی و کیفری تفاوت هایی دارند که این تفاوت ها به شرح زیر است:
- الف. اقامه دعوای حقوقی مستلزم تنظیم و ثبت دادخواست و طرح شکایت کیفری مستلزم تنظیم و ثبت شکایت‌نامه است.
- ب. رسیدگی به شکایت کیفری در صلاحیت دادسرا و دادگاه‌های کیفری است، اما رسیدگی به دعوای حقوقی در صلاحیت دادگاه‌های حقوقی می باشد.
- پ. همانطور که پیش‌تر نیز ذکر شد، برای طرح دعوای حقوقیِ تصرف عدوانی باید سه رکن اثبات شود؛ تصرف سابق خواهان، تصرف فعلیِ خوانده و غیرقانونی بودن تصرف خوانده. بنابراین، نیازی نیست که خواهان مالک ملک تصرف‌شده باشد یا این‌که مالکیت خود را نسبت به ملک تصرف‌شده اثبات کند و این دعوا از سوی شخصی غیر از مالک ملک نیز قابل اقامه است. این در حالی است که طرح شکایت کیفری بابت تصرف عدوانی، مستلزم اثبات مالکیت است. بنابراین، شخصی جز مالک ملک نمی‌تواند اقدام به طرح شکایت کیفری بابت تصرف عدوانی نماید.
- ت. اگر رفع تصرف عدوانی از طریق اقامه دعوای حقوقی صورت پذیرد، دادگاه در صورت احراز تمامیِ شرایط مربوط به طرح این دعوا، صرفاً به رفع تصرف حکم صادر می‌کند. این در حالی است که اگر رفع تصرف عدوانی از طریق طرح شکایت کیفری و با راهنمایی بهترین وکیل کیفری در تهران یا شهرستانها صورت بگیرد و مقام قضایی احراز کند که مشتکی عنه مرتکب جرم تصرف عدوانی شده است، او را به مجازات این جرم نیز محکوم می‌کند. بنابراین، در خصوص نوع حکم صادره و نوع برخورد قانونی نیز میان این دو، تفاوت وجود دارد.
تفاوت و شباهت دعوای تصرف عدوانی و دعوای خلع ید
یکی از مهم ترین دعاوی حقوقی که اشتراکات بسیاری با دعوای تصرف عدوانی دارد، دعوای خلع ید است. در خصوص شباهت میان این دو دعوا می توان به این نکته اشاره کرد که هم دعوای خلع ید و هم تصرف از آن دسته دعاوی هستند که صرفاً در مورد اموال غیر منقول قابل طرح می باشند. هم‌چنین، هر دوی این دعاوی در مواردی قابل طرح می باشند که شخصی بدون داشتن مجوز قانونی، ملک متعلق به غیر را تصرف کرده باشد.
با این حال، این دو دعوای حقوقی، یک تفاوت عمده با هم دارند. مهم‌ترین نکته‌ای که می توان برای بیان تفاوت دعوای تصرف عدوانی و دعوای خلع ید به آن اشاره نمود، این است که دعوای خلع ید از دعاوی مبتنی بر مالکیت می باشد. تصرف عدوانی از انواع دعاوی سه‌گانه تصرف است. به عبارت بهتر، در دعوای خلع ید خواهان باید با ارائه دلیل و مدرک معتبر و کافی مالکیت خود را بر ملک مورد ادعا که توسط شخص ثالث غصب شده است، اثبات کند. این در حالی است که برای دعوای تصرف عدوانی اثبات مالکیت ضروری نیست. خواهان باید به جای اثبات مالکیت، با ارائه دلیل و مدرک معتبر اثبات نماید که:
- اولاً این ملک سابقاً در تصرف خود او بوده است.
- ثانیاً در حال حاضر شخصی این ملک را تصرف کرده است.
- ثالثاً تصرف این ملک به‌صورت غیرقانونی و غاصبانه بوده است.
مرجع صالح برای طرح دعوای تصرف عدوانی
تصرف عدوانی صرفاً نسبت به اموال غیر منقول قابل تحقق است. منظور از اموال غیر منقول نیز اموالی مانند زمین، خانه و … است. بنابراین، نمی توان علیه شخصی که اتومبیل یک شخص دیگر را به صورت غیرقانونی به تصرف خود درآورده است، دعوای تصرف عدوانی را اقامه نمود.
رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیر منقول نیز در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است. مثلاً اگر شخصی منزل متعلق به دیگری را به صورت غیرقانونی تصرف کرده باشد. رسیدگی به این دعوا در صلاحیت دادگاه محل وقوع این مال غیرمنقول خواهد بود. با این حال، اشاره به این نکته ضروری است که خواهان دعوا می تواند برای طرح دعوای خود به هر یک از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند. سپس دادخواست خود را تنظیم و ثبت کند.
دعوای تصرف عدوانی در ملک مشاع
مطابق ماده 571 قانون مدنی، ملک مشاع به ملکی گفته می‌شود که مالکیت آن میان دو یا چند نفر مشترک باشد. بهترین وکیل ملکی در تهران اذعان می دارد که به عنوان نمونه، اگر مالکیت نصف یک خانه (یعنی 3 دانگ آن) به یک شخص و مالکیت نصف دیگر آن (یعنی 3 دانگ دیگر آن) به شخص دیگر تعلق داشته باشد، این خانه مصداقی از ملک مشاع خواهد بود. باید توجه داشت که ممکن است در ملک مشاع سهم مالکین با یکدیگر یکسان یا متفاوت باشد. اما در هر دو حالت، مالکیت تمامیِ مالکین به نحو اشاعه است؛ یعنی تمامیِ مالکین در جزءجزء ملک سهم دارند و حق مالکیت هر مالک در تمام ملک منتشر شده است.
طرح دعوای تصرف عدوانی در خصوص املاک مشاع نیز تابع اصول و قواعد کلی است. قانون‌گذار در ماده 167 قانون آیین دادرسی مدنی، این موضوع را پیش بینی کرده است. مطابق این ماده قانونی، اگر دو یا چند نفر مال غیرمنقولی را به‌طور مشترک در تصرف داشته باشند. بعضی از آن‌ها مانع تصرف بعضی دیگر شوند، موضوع مشمول حکم تصرف عدوانی است. اشخاص دیگر می توانند برای طرح این دعوای حقوقی اقدام نمایند. طبیعتاً انجام هر نوع اقدامی در این مورد، مستلزم تنظیم و ثبت دادخواست و ارائه ادله و مدارک اثباتی خواهد بود.
وکیل دعوای تصرف عدوانی
مطابق این ماده قانونی، وکیل نماینده قراردادی است که به نیابت از موکل، امور حقوقیِ او را پیگیری می‌کند. در مقابل انجام این امور، اجرت دریافت می نماید. توجه به این نکته ضروری است که صرفاً شخصی که وکیل دادگستری باشد، می تواند انجام امور حقوقیِ دیگران را عهده دار شود. وکیل پایه یک دادگستری نیز مستلزم داشتن پروانه وکالت است که شرایط دریافت آن، در قانون پیش‌بینی شده است.
دعاوی مربوط به اموال غیر منقول، به جهات مختلفی دارای پیچیدگی‌های خاصی می‌باشند. در مورد دعاوی هم‌چون دعوای تصرف عدوانی ملاحظه می‌شود که اشخاص در مرحله ارائه ادله و مدارک اثباتی با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند. بسیاری از اشخاص نمی‌توانند دلیل و مدرک کافی و معتبری برای اثبات تصرف سابق خود ارائه دهند. برخی نیز تصور می‌کنند که برای طرح دعوا، داشتن مالکیت نسبت به ملک تصرفی، و ارائه دلیل و مدرک برای اثبات این مالکیت کافی است. انجام اشتباه هر یک از مراحلِ مربوط به طرح دعوا می تواند هزینه بسیاری را بر خواهان این دعوا تحمیل کند.
