مطابق قانون مدنی ایران، تهیه تمام لوازمات زندگی زن اعم از لوازم شخصی یا آنچه برای زندگی نیاز است همچون گاز، ماشین لباس شویی، فرش و غیره به عهده مرد خانواده بوده و فراهم نمودن آن مصادق پرداخت نفقه به زن می باشد. اما گاهی عرف با قانون در تقابل یکدیگر قرار می گیرد که یکی از مصادیق آن، تهیه جهیزیه توسط خانواده دختر در هنگام ازدواج می باشد. در پاسخ به چرایی این مسئله باید گفت که شاید راهی برای نشان دادن حسن نیت و همراهی خانواده دختر می باشد و همینطور کمکی برای هموار شدن مسیر و آغاز زندگی مشترکشان. با این حال شرایطی وجود دارد که زن بخواهد جهیزیه خود را پس بگیرد یا به عبارت دیگری استرداد کند. در ادامه این مطلب به بررسی چگونگی استرداد جهیزیه و همچنین شرایط صدور حکم استرداد جهیزیه خواهیم پرداخت.
منظور از استرداد جهیزیه چیست؟
برای شروع زندگی مشترک یک مرد و زن، لوازم و وسایلی لازم است. برای مثال علاوه بر مسکن، وجود لوازمی همچون یخچال از ملزومات بوده و مطابق قانون مدنی تهیه آن توسط شوهر انجام می گیرد. چرایی این مسئله آن است که شوهر به عنوان سرپرست خانواده باید ملزومات زندگی را برای زن و فرزند خود فراهم نماید و این اقدامات در زمره نفقه قرار می گیرد. اما استثنائی که در اینجا توجه را به خود جلب می کند این است که در کشور ما علی رغم وجود نص صریح قانونی ماده 1107 قانون مدنی مبنی بر تهیه لوازم منزل توسط شوهر، این اقدامات از جانب زن و خانواده ایشان انجام می شود. بدین صورت که به صورت متعارف بین دو طرف اتفاق نظر حاصل می شود تا در مقابل تهیه منزل و مراسمات ازدواج از جانب خانواده شوهر، وسایل زندگی توسط خانواده زن مهیا گردد.
بنا بر آنچه قانون مدنی معین نموده است:
تمام دارایی زن متعلق به ایشان می باشد و ایشان اجازه هرگونه دخل و تصرف در آن را دارند.
بدین منظور، استرداد جهیزیه چه در زمان زندگی مشترک و چه در زمانی که بحث طلاق و جدایی در میان است، می تواند مطرح گردد. با اینکه اتفاق نادری است، اما در زمان زندگی مشترک زن می تواند به طور مستقل با مشاوره با وکیل خانواده برای استرداد جهاز خود اقدام نماید. منظور از استرداد جهاز آن است که زن هرآنچه که به عنوان جهیزیه به منزل مرد برده را به عنوان مایملک خود باز پس گیرد و به هرمکانی که دلخواه ایشان است انتقال دهد.
پیشنهاد می کنیم مقاله انواع نفقه را نیز مطالعه کنید.
روش های استرداد جهیزیه
استرداد جهیزیه مانند تمام امور زناشویی می تواند با صحبت و توافق طرفین، محقق گردد و در این مسیر، یک موسسه حقوقی می تواند با میانجی گری و مصلحت اندیشی به نجات زندگی مشترک افراد کمک کند. اما قانونگذار برای حل و فصل اختلافات ناشی از استرداد جهاز، سه راه حل را پیش بینی نموده است.
1) همانطور که گفته شد، بنا بر توافق هر دو طرف قبول دارند که تمام جهیزیه متعلق به زن بوده و هرگونه انتقال و جابجایی به عهده ایشان و خارج از اراده شوهر است که در این صورت، استرداد بدون اختلاف رخ می دهد.
2) زمانی است که تمام مراحل بازپس گیری جهیزیه مطابق لیستی انجام می گیرد که توسط خانواده زن در زمان خرید اقلام یا پس از آن تهیه شده است. در این صورت نیز طرفین می توانند مطابق لیست با یکدیگر به توافق برسند اما در خلاف این صورت، تمام مراحل قانونی بر حسب این لیست سرانجام خواهد گرفت.
3) در صورتی که سیاهه یا لیست اقلام جهیزیه در دسترس نبوده و توافقی بین طرفین وجود نداشته باشد، تنها می توان به شهادت شهود استناد نمود و محک اعتبار شهادت شاهدان مطابق اصول دادگاهی خواهد بود.
لیست سیاهه جهیزیه چیست؟
لیست سیاهه یا همان لیست لوازم جهیزیه، در واقع فهرستی است که زن با در دست داشتن آن میتواند جهیزیه خود را به سادگی مسترد نماید. در واقع این لیست در زمان اقامه دعوا به عنوان مدرک و اماره همراه با دادخواست به مرجع صالح رسیدگی کننده ارسال می شود. این کار می تواند توسط خود زن یا وکیل مهریه ایشان انجام پذیرد. قابل توجه است که اگر این سیاهه فاقد امضای زوج ( شوهر) باشد، اعتباری نداشته و اثبات مالکیت زن بر جهیزیه را دشوار می نماید. باید در سیاهه تمام وسایل همراه با جزئیات آنها مانند متراژ فرش، مارک ماشین لباس شویی و غیره ذکر شوند. تهیه لیست سیاهه برای تضمین مالکیت بدون دردسر زن بر وسایل خود می باشد. در واقع اینکه این لیست به امضای شوهر میرسد، به معنای تایید مالکیت زن بوده و نیاز دادگاه به احضار شاهدان را از بین خواهد برد.
استرداد جهیزیه بدون سیاهه
اگر سیاهه ای وجود نداشته باشد، گم شده باشد یا مرد لیست را امضا نکند، استرداد لوازم از طریق سایر ادله اثباتی یعنی دو طریق اقرار مرد یا شهادت شهودی که شرایط قانونی شهادت دادن را دارا باشند، محقق خواهد شد برای شهادت شهود لازم است که زن لیستی از لوازم را فراهم نموده و شاهدان آن لیست را امضا نموده و مالکیت زن نسبت به لوازم را اثبات نمایند.
اگر هیچ کدام یک از این شرایط وجود نداشته باشد، دادگاه بنا به مصلحتی که خود میداند و بررسی امارات، شروع به تقسیم اموال میکند. یعنی اموالی را که عادتا بیشتر مورد استفاده آقایان است را به زوج و لوازمی را که مصارف زنانه دارند به زوجه میدهد.
مدارک مورد نیاز برای دادخواست استرداد جهیزیه
شرایطی برای ارائه تمامی دادخواست ها لازم است در مورد دادخواست استرداد جهیزیه نیز صادق است. مثلا وارد کردن نام و نام خانوادگی دقیق خواهان و خوانده در دادخواست. اما همانطور که گفته شد، این دادخواست یک سری مدارک مخصوص به خود را لازم دارد .مدارک مورد دادخواست استرداد جهیزیه عبارتند از:
- سند ازدواج
- لیست جهیزیه یا سیاهه
- شهادت شهود در صورت نبودن لیست جهیزیه
نحوه تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه
دادخواست استرداد جهاز، مانند سایر دادخواست ها در دعاوی حقوقی دارای شرایطی یکسان است و تنها شرح دادخواست و موضوع آن متفاوت می باشد. تنظیم دادخواست استرداد می تواند توسط خود زن یا وکیل طلاق ایشان صورت پذیرد.
اگر زوجه بخواهد مستقلا اقدام به ارائه آن نماید، باید با در دست داشتن فایل دادخواست به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی رجوع کرده و آن را ثبت نماید. لازم به ذکر است که انجام این کار توسط خود شخص امکان پذیر نبوده و تنها وکیل ایشان می تواند با مراجعه به سایت adliran.ir و ورود از طریق کارتابل وکلا این مراحل را انجام داد. پس از ورود اطلاعات هویتی، باید در بخش خواسته به صورت خلاصه و مختصر خواسته زوجه مبنی بر صدور حکم بر استرداد وسایل جهیزیه وارد گردد. آنچه در قسمت دلایل و منضمات لازم می باشد، مدارک و دلایلی مثبته زوجه مبنی بر مالکیت اقلام جهیزیه می باشد که شامل شامل شهادت شهود، لیست سیاهه، فاکتور خرید و… است.
مدت زمان استرداد جهیزیه
مدت زمان باز پس گیری جهیزیه مانند سایر دعاوی حقوقی، بستگی به شلوغی و میزان پرونده های شعبه دارد. اما به طور کلی، می توان گفت از زمان ارائه دادخواست تا صدور حکم استرداد ممکن است یک یا دو ماه زمان لازم باشد. هرچند مواردی نیز دیده شده است که این زمان تا حدود سه ماه به درازا کشیده است.
یکی از دلایل به عقب افتادن نتیجه دعاوی، اقدام افراد به طور شخصی و کمک نگرفتن از وکیل حرفه ای می باشد که متاسفانه اطاله دادرسی را به همراه دارد.
نحوه اعتراض به حکم استرداد جهیزیه
اعتراض به حکم دادگاه در این مسئله مانند سایر مسائل حقوقی میسر است. تصور کنید که زن در لیست خود یکی از لوازمی که متعلق به شوهر بوده را نام برده و دادگاه حکم به تملک آن توسط زن و استرداد را داده است. در این صورت مرد می تواند پس از صدور رای دادگاه بدوی، تا مدت 20 روز پس از آن نسبت به آن اعتراض نموده و درخواست تجدیدنظر در رای صادره را داشته باشد.
نمونه رای دادخواست استرداد جهیزیه
در ادامه به نمونه رای استرداد جهیزیه می پردازیم تا رویکرد دادگستری نسبت به این دادخواست را مشاهده کنیم:
در خصوص دادخواست خانم م.ن فرزند م.ب به طرفیت آقای ر.ع به خواسته صدور حکم بر الزام خوانده به استرداد جهیزیه به شرح لیست پیوستی با توجه به متن دادخواست تقدیمی و ضمایم و ملاحظه سند نکاحیه شماره ترتیب 14323 دفتر ازدواج شماره… حوزه شهر ری، دادگاه با توجه به محتویات پرونده و استماع اظهارات طرفین، رابطه زوجیت مابین طرفین محرز و مسلم است و ملاحظه صورت جهیزیه پیوستی و با توجه به سایر قرائن و شواهد موجود در پرونده و اثبات ید خوانده به عنوان عاریه بر اموال جهیزیه محرز است و با درخواست خواهان،خوانده باید آن را مسترد نماید. خوانده دلیلی بر استرداد یا بخشش یا برائت ذمه خویش ارائه ننموده است لذا با استصحاب و منع سابق (اشتغال ذمه خوانده)و عدم استرداد جهیزیه محرز است از آنجا که جهیزیه برده شده به منزل خوانده به عنوان عاریه بوده و خوانده صرفا تاخیر در تصرف داشته و با عدول از اجازه تصرف و درخواست صاحب آن،مستعیر باید آن را مسترد نماید.
خواسته خواهان ثابت تشخیص و با استناد به مواد 635 و637 و 640 و 641 قانون مدنی و ماده 198 قانون آیین دادرسی مدنی حکم به محکومیت خوانده به استرداد جهیزیه به شرح صورت جهیزیه به انضمام خسارات دادرسی صادر و اعلام می نماید. رای صادره حضوری و ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم محترم تجدیدنظر استان تهران می باشد.
در خصوص دعوی خواهان به خواسته استرداد جهیزیه طبق لیست سیاهه مقوم به سه میلیون وصد هزار تومان با توجه به اینکه سیاهه به امضا زوج رسیده است و دلالت بر وجود جهیزیه به صورت امانی در ید زوج دارد وبا توجه به اینکه خوانده علی رغم استحضار از وقت رسیدگی در جلسه حاضر نشده و دفاعی ننموده لذا شورا دعوای خواهان را محمول بر صحت تلقی حکم به محکومیت خوانده به استرداد جهیزیه طبق لیست سیاهه در حق خواهان صادر می نماید. ضمن آنکه در مورد قسمتی از خواسته خواهان مبنی بر مطالبه طلاجات به علت اینکه طلا جز جهیزیه نمی باشد، حکم به رد دعوی خواهان صادر می گردد. رای در مورد خوانده غیابی و در مورد خواهان از جهت رد دعوی حضوری محسوب می شود.
