نحوه محاسبه سهم ارث

از جمله مواردی که فرد، چه راضی باشد چه راضی نباشد، اموالش به دیگران می‌رسد مربوط به ارث است. آن‌چه در این میان اهمیت دارد، آشنایی با طبقات ارث و هم‌چنین، نحوه‌ی تقسیم آن میان آن‌ها است. پیش تر شما را با طبقات ارث (یعنی ترتیب قانونی و شرعی اشخاصی که ارث می‌برند) آشنا کردیم.

اصطلاحات مرتبط

درک بیشتر مفهوم ارث، نیازمند تعریف مفاهیمی است که در ذیل می‌آید:
متوفی: کسی که فوت کرده است.
ترکه: مالی است که از متوفی باقی مانده است.
وارث: شخصی است که از متوفی ارث می‌برد.
نسب: ارتباط و اتصال فردی به دیگری به واسطه ولادت شرعی.
خویشان نسبی: عبارت است از وابستگی شخصی به شخص دیگراز طریق ولادت؛ چه مستقیم باشد، مانند رابطه پسر و مادر و چه با واسطه باشد، مانند رابطه دو برادر که به واسطه پدر با یکدیگر خویشاوند هستند.
خویشان سببی: خویشاوندی بین دو نفر که در اثرازدواج به وجود می‌آید، خویشاوندی سببی نامیده می‌شود؛ مانند رابطه داماد با مادر همسر یا خواهر همسر.

مقررات حقوقی تقسیم ارث در طبقه‌ی اول

1. در این طبقه، پدر، مادر و فرزندان متوفّی حضور دارند. نوه‌های متوفّی، اگر وی هیچ فرزند دیگری نداشته باشد ارث خواهند برد. پس اگر علی و احمد و حسن فرزندان متوفّی باشند و احمد که قبلاً فوت کرده است، فرزندانی داشته باشد، با وجود علی و حسن، به نوه‌های متوفّی (فرزندان احمد) هیچ مالی به ارث نمی‌رسد.
2. اگر متوفّی از دار دنیا فقط یک پدر یا یک مادر داشته باشد، تمام ترکه، به وی خواهد رسید. هم‌چنین، اگر فقط یک پسر یا فقط یک دختر یا فقط یک نوه داشته باشد، باز هم تمام ترکه به وی می‌رسد. اگر فقط همسر داشته باشد، فقط شوهر تمام ارث را می‌برد و زن از شوهرش، بیش از یک‌چهارم ارث نخواهد برد و تصمیم درباره‌ی مابقی ترکه در اینجا با حاکم است.
3. اگر متوفّی فقط پدر و مادر داشته باشد، یعنی ازدواج نکرده و هیچ فرزند یا نوه‌ای نداشته باشد، مادر یک‌سوم و پدر دوسوم ارث می‌برند. اما حکمی ویژه در این‌جا وجود دارد و آن، این است که اگر متوفّی دارای دو برادر یا یک برادر و دو خواهر یا چهار خواهر باشد و همه‌ی این‌ها تنی باشند یا ناتنی و از پدر وی باشند،در این صورت بنابر مصالحی، پدر پنج‌ششم و مادر یک‌ششم ارث می‌برند.
4.  اگر متوفّی، فقط پدر و مادر و همسر داشته باشد، شوهر یک‌دوم، مادر یک‌سوم و مابقی به پدرش (یعنی یک‌ششم در اینجا) ارث می‌رسد و اگر میّت، مرد باشد، زنش یک‌چهارم و مادرش یک‌سوم ارث می‌برند و مابقی به پدرش می‌رسد.
5. اگر متوفّی از افراد این طبقه فقط چند فرزند داشته باشد، در صورتی که فرزندانش همگی پسر یا دختر باشند، مساوی تقسیم می شود و اگر پسر و دختر باشند، به پسر‌ها دو برابر دختر‌ها می‌رسد.
6. حال اگر در کنار فرزندان، همسر متوفی هم زنده باشد و یا یکی از پدر و مادر وی هم زنده باشند، ابتدا سهم این‌ها (یعنی همه به جز فرزندان) که به‌صورت کسر است، داده می‌شود: شوهر یک‌چهارم و زن یک‌هشتم، پدر یا مادر هم یک‌ششم و سپس مابقی ترکه، به نحوی که در مورد ۵ گفته شد بین فرزندان تقسیم می‌گردد.
7. اگر فرزندان متوفی در فرض مورد قبلی، همگی دختر باشند، دختران دوسوم ترکه را بین خود به تساوی تقسیم می‌کنند و پدر و مادر هر کدام یک‌ششم ارث می‌برند. اما اگر فقط یکی از پدر یا مادر زنده باشند، مجموع کسرها، یعنی دوسوم و یک‌ششم، کل ترکه را در بر نمی‌گیرد و در نتیجه مابقی ارث باید به همین افراد به همین نسبت تقسیم گردد.
8. اگر متوفّی یک دختر داشته باشد، به همراه پدر یا مادر و یا همسر، سهم هر یک از آن‌ها که در این‌جا به‌ صورت کسر است، داده می‌شود: دختر یک‌دوم، پدر یا مادر یک‌ششم و همسر اگر زن باشد یک‌هشتم و اگر شوهر باشد یک‌چهارم می‌برد. در این مورد، چون مجموع کسر‌ها از ۱ بیشتر می‌شود، از سهم دختر کم می‌شود.
9. در جایی که نوه‌ها ارث می‌برند، ابتدا سهم فرزندان متوفی را با فرض زنده‌بودن فرزندان حساب شده و سپس سهم هر فرزند به نوه‌های متوفّی داده می‌شود. در این مورد هم نوه‌های پسر دو برابر نوه‌های دختر می‌برند.

قواعد تقسیم ارث در طبقه‌ی دوم ورّاث

1. اگر هیچ وارثی در طبقه‌ی اول اعم از پدر، مادر، فرزند یا نوه یا نتیجه وجود نداشته باشد، به سراغ ورّاث این طبقه می‌آییم که عبارتند از: پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر، برادر و فرزندان خواهر و برادر در صورتی که هیچ خواهر و برادری زنده نباشد. بنابراین، اگر میّت یک برادرزاده و یک خواهر داشته باشد، به برادرزاده ارثی نمی‌رسد.
2. هر یک از افراد طبقه‌ی دوم، در صورتی که تنها وارث متوفّی باشد، حتی اگر فقط یک برادرزاده یا خواهرزاده باشد، تمام ترکه را می‌برد.
3. تفکیک مهمی در طبقه‌ی دوم بین برادر و خواهر‌های تنی و ناتنی وجود دارد. نکته‌ی مهم آن است که با وجود حتی یک برادر و خواهر تنی، ناتنی‌هایی که فرزند پدرِ ازدنیارفته‌ی متوفّی هستند، ارث نمی‌برند. این در حالی است که ناتنی‌هایی که فرزند مادرِ ازدنیارفته‌ی متوفّی هستند، در هر صورت ارث می‌برند. به‌ بیان ‌دیگر، ناتنی‌هایی که منتسب به مادر هستند در کنار تنی‌ها ارث می‌برند، ولی ناتنی‌هایی که منتسب به پدر هستند، فقط در صورتی ارث می‌برند که هیچ برادر یا خواهر تنی وجود نداشته باشد. البته هر یک از پدربزرگ و مادربزرگ اگر زنده باشند، در کنار این خواهر و برادر‌ها ارث خواهند برد.
4. مطابق یک قاعده‌ی کلّی برادر‌های تنی دو برابر خواهر‌های تنی می‌برند. هم‌چنین، برادر‌های ناتنی منتسب به پدر، دو برابر خواهر‌های ناتنی منتسب به پدر ارث می‌برند، اما منتسبین به مادر، یعنی خواهر‌ها و برادر‌های ناتنی از مادرِ از دنیارفته‎‌ی متوفّی، ترکه را به تساوی میان خود تقسیم می‌کنند.
5. اگر متوفّی، از افراد این طبقه، فقط یک برادر یا خواهر ناتنی از مادر خود و چند برادر و خواهر تنی (یا ناتنی منتسب به پدر در صورت نبود تنی‌ها) داشته باشد، یک‌ششم به ناتنی و پنج‌ششم به تنی‌ها (یا ناتنی‌های منتسب به پدر در صورت نبود تنی‌ها) می‌رسد. که به نسبت دو به یک بین خود تقسیم می‌کنند. اما در همین فرض، اگر متوفّی بیش از یک ناتنی منتسب به مادرش داشته باشد، این افراد یک‌سوم می‌برند که به‌صورت مساوی بین خود تقسیم می‌کنند. و دوسوم دیگر به تنی‌ها (یا ناتنی‌های منتسب به پدر در صورت نبود تنی‌ها) می‌رسد که به نسبت دو به یک بین خود تقسیم می‌کنند.
6.  اگر متوفّی از افراد این طبقه، فقط دارای پدربزرگ و مادربزرگ باشد، باز هم باید تفکیک کنیم بین منتسبین به پدر متوفّی (که خودش از دنیا رفته است، چون شرط ورود به طبقه‌ی دوم، نبود هیچ‌یک از افراد طبقه‌ی اول بود) یعنی پدر و مادرِ پدر متوفّی و منتسبین به مادر متوفّی؛ یعنی پدر و مادرِ مادر متوفّی. در این صورت، یک‌سوم ترکه را به پدر و مادرِ مادر متوفّی داده می‌شود که به تساوی بین خود تقسیم می‌کنند و دوسوم دیگر را به پدر و مادرِ پدر متوفّی داده می‌شود که به نسبت دو به یک بین خود تقسیم می‌کنند.
7.  در فرضی که همه‌ی افراد طبقه‌ی دوم زنده باشند، یعنی متوفّی هم جدّ پدری و هم جدّ مادری و هم خواهر و برادر تنی (یا ناتنی‌های منتسب به پدر در صورت نبود تنی‌ها) و هم ناتنیِ منتسب به مادر داشته باشد، در این‌صورت یک‌سوم ترکه به افرادی می‌رسد که به واسطه‌ی مادر متوفّی با وی خویشاوند می‌شوند و این افراد ترکه را به تساوی بین خودشان تقسیم می‌کنند و دوسوم دیگر آن هم به افرادی می‌رسد که به واسطه‌ی پدر متوفّی با وی خویشاوند می‌شوند و این افراد ترکه را به نسبت دو به یک میان خودشان تقسیم می‌کنند. ولی اگر خویش مادری فقط یک نفر باشد، یک‌ششم به وی و پنج‌ششم به خویشان پدری می‌رسد.
8.  در تمام موارد ذکرشده، اگر متوفّی هیچ برادر یا خواهر زنده‌ای نداشته باشد، فرزندان آن‌ها به همراه اجداد وی در صورت زنده‌بودن ارث خواهند برد و مثلاً فرزندان یک برادر تنی، ارث او را با فرض زنده‌بودنش می‌برند و بین خود به نسبت دو به یک و فرزندان ناتنی‌های منتسب به مادر، ارث والدین خود را به نسبت تساوی بین خود تقسیم می‌کنند.
9.  در تمام موارد هشت‌گانه‌ی بالا، همسر متوفّی اگر زنده باشد، همیشه ارث خود را که اگر شوهر باشد یک‌دوم و اگر زنِ متوفّی باشد، یک‌چهارم است، می‌برد و اگر مجموع کسر‌های ارث‌برندگان بیش ‌از یک شد، از سهم کسانی که منتسب به پدر متوفّی هستند کسر می‌گردد.

ارث زن

زن در صورت داشتن فرزند از شوهرش، از او یک هشتم ارث می‌برد و چنانچه آن مرد، سه یا چهار همسر عقد دائم داشته باشد، فقط همین یک هشتم بین آنان تقسیم می‌شود. اگر زن از شوهرش فرزند نداشته باشد، یک چهارم ارث می‌برد و نیز اگر مرد چند همسر داشته باشد، فقط همین یک چهارم میان زنان تقسیم می‌شود. زنی که در اثر ازدواج منقطع (ازدواج موقت) علقه زوجیت دارد، از همسر متوفایش ارث نمی‌برد و چنانچه اراده شوهر اینگونه باشد که همسرش که صیغه او است، از او ارث ببرد، اثر قانونی ندارد.

ارث مرد

در صورتی که زن فرزند نداشته باشد، مرد از زن، یک دوم ارث می‌برد و در صورتی که زن فرزند داشته باشد، یک چهارم ارث می‌برد. اگر زن بمیرد و وراثی نداشته باشد، شوهر تمام ترکه زن را به ارث می‌برد. اما اگر شوهر بمیرد و وراثی نداشته باشد، زن‌‌ همان نصیب خود را می‌برد و بقیه دارایی شوهر او همانند ترکه بی‌وراث، به دولت داده می‌شود.

ارث جنین

در مورد ارث جنین باید گفت که اگر جنین به دنیا بیاید و فقط یک گریه کند و بمیرد، ارث می‌برد و اگر تا زمانی که به دنیا نیامده است، موروثی بمیرد، در آن هنگام که تقسیم ما ترک می‌کنند. سهم یک پسر را برای او کنار می‌گذارند تا متولد شود. طبق ماده ۱۱۵۹ قانون مدنی، «هر طفلی که پس از انحلال نکاح متولد شود، ملحق به شوهر است؛ مشروط به اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل، بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد، مگر آن که ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت، کمتر از 6 ماه یا بیش از 10 ماه گذشته باشد.»

ارث‌بری دو شخص دارای توارث

همچنین در خصوص شک داشتن در مورد تاریخ فوت دو نفر که در یک زمان مرده باشند، مطابق ماده ۸۷۴ قانون مدنی، «اگر اشخاصی که بین آنها توارث باشد، بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آن که تاریخ فوتش مجهول است، از دیگری ارث می‌برد.» به عنوان مثال، دو نفر بر اثر غرق شدن یک کشتی در دریا بمیرند و به طریقی، زمان فوت یکی از آنها مشخص شده اما زمان فوت فرد دیگر، مشخص نشود. در این صورت، فردی که تاریخ فوتش، نامشخص است، از دیگری ارث می‌برد.

فرزندخواندگی

درباره ارث فرزندخوانده باید گفت که فرزندخوانده از زن و شوهری که مادرخوانده و پدرخوانده او محسوب می‌شوند، ارث نمی‌برد و پدر و مادرخوانده نیز از زمره وراث فرزندخوانده نیستند.

موجبات انتقال ارث

1. از متوفی مالی به جا مانده باشد.
2. باید بین موروث (متوفی) و وارث، رابطه خویشاوندی وجود داشته باشد که این قرابت و خویشاوندی ممکن است سببی یا نسبی باشد.در رابطه نسبی ارث به وارث تعلق می‌گیرد و در رابطه سببی، زوجیت دائم موجب ارث می‌شود.
3.  موروث فوت کرده باشد و وارث در زمان مرگ او زنده باشد.
4. جنینی که در شکم مادر است، به شرط آن که زنده متولد شود، از موروث خود ارث خواهد برد.
5. وارث مسلمان از موروث کافر ارث می‌برد اما کافر از مسلمان ارث نمی‌برد.

موانع ارث

اموری که مانع ارث می‌شود، شامل موارد ذیل است:

1. قتل اگر کسی موروث خود را به طور عمدی بکشد، از ارث محروم می‌شود.
2. لعان در لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و فرزندی نیز که مورد نفی و لعان پدر خود واقع شده است، از او ارث نمی‌برد.
   در تعریف لعان می‌توان گفت که در این حالت، پدر، فرزندی را که در زمان زوجیت با همسرش به دنیا آمده است، از خود نفی می‌کند و او را فرزند خود نمی‌داند که تحت شرایطی شرعی، مراسم لعان برگزار می‌شود. در این صورت، رابطه وارث بین فرزند و پدر به وجود نخواهد آمد.
3. نامشروع بودن فرزند فرزند نامشروع از پدر و مادرارث نمی‌برد.

موسسه حقوقی بین المللی عدالت آریایی با بهره گیری ازبهترین وکیل حقوقی تهران تا انتهای مسیر حقوقی همراه شماست.

منبع: گوگل