اولین اقدام پس از اعلام و گزارش یک جرم آن است که پرونده جهت انجام تحقیقات مقدماتی به دادسرا ارجاع داده می‌شود. طبق قانون آیین دادرسی کیفری به منظور کشف جرم، انجام تحقیقات، حفظ حقوق عمومی و غیره باید در حوزه قضایی هر شهرستان، دادسرای عمومی و انقلاب و دادسرای نظامی وجود داشته باشد. در واقع این واحدها برای انجام تحقیقات مقدماتی در مورد جرایمی است که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه عمومی و انقلاب و با حضور قاضی، دادستان ، وکیل مدافع متهم و… برگزار می‌شود، قرار دارد. دادسرا به ریاست دادستان تشکیل می شود و به تعداد لازم معاون، دادیار، بازپرس و کارمند اداری دارد. دادسرا‌ها معمولا از چند بخش که دادیاری‌ها نامیده می‌شوند تشکیل شده که بنا به نوع جرایم طبقه‌بندی و توسط یک دادیار اداره می‌شود. اما دادیار کیست و چه وظیفه‌ای دارد؟
دادیار کیست؟
دادیار مقام قضایی است که در دادسرا تحت ریاست و نظارت دادستان انجام وظیفه می‌نماید و از حیث اظهارنظر و رأی، تابع دادستان است. با ارجاع دادستان عهده‌دار امور سرپرستی، تحقیقات مقدماتی، اجرای احکام و سایر وظایفی است که به عهده دادستان خواهد بود. دادیار هنگام حضور در دادگاه جهت دفاع از کیفرخواست، به نام دادستان بیان عقیده می‌نماید. وی همچنین راجع به اجرای احکام، مطابق مقررات انجام وظیفه خواهد نمود.
قضات جوان و تازه‌وارد با انجام برخی از کار‌ها به نمایندگی از ایشان به تسریع امور کمک و تجربه‌آموزی میکنند. اما در اظهار نظر و رای، کاملا تابع دادستان هستند و معمولا به جرایم سبک از جمله فحاشی،توهین و… می‌پردارند.
موسسه حقوقی بین المللی عدالت آریایی با بهره گیری از بهترین وکیل پایه یک دادگستری تهران تا انتهای مسیر حقوقی همراه شماست.
خصوصیات دادیار
دادیار یک قاضی تازه‌وارد و اغلب جوان و با تجربه کم است. به همین علت باید توان تجزیه و تحلیل مسائل را دارا باشد و به مرور تسلط پیدا کند. امر قضاوت امری مهم و تاثیرگذار در زندگی انسان هاست. پس یک دادیار باید با صداقت و بی‌طرفی، عدالت را برای همگان به ارمغان بیاورد. داشتن دانش حقوقی و آگاهی نسبت به آخرین تغییرات قانونی، صبر، روحیه کاووش‌گر، آشنایی با مسائل و نیازهای روز جامعه ،قابلیت برقراری ارتباط مناسب با افراد و نفوذ ناپذیری از سایر ویژگی‌های یک دادیار است. یک دادیار باید توان انجام چندین کار را با هم داشته باشد و بتواند شرایط را مدیریت کند. مثلا باید بتواند با دقت به دفاعیات وکیل کیفری گوش کند و لایحه‌ها را متوجه شود و با عدالت در مورد آن رای دهد.
وظایف دادیار در دادسرا
در مرحله اول، دادیار باید عنوان مجرمانه‌ی جرم تحقق یافته را درست تشخیص دهد. برای مثال بین سرقت‌های حدی و تعزیری تفاوت است که اگر درست تشخیص داده نشود، ممکن است منجر به تضییع حق متهم شود. یا مثلا اختلاف بین کلاهبرداری و خیانت در امانت بسیار ظریف است. پس کشف جرم و دلایل و اوصاف وقوع آن اولین وظیفه دادیار در دادسرا است. گفتنی است دادن مشاوره حقوقی به شاکی از وظایف دادیار نیست و نباید در این مورد دخالتی کند. چرا که به مثابه کمک به یک طرف پرونده و پایمال کردن حقوق طرف دیگر است.
وظیفه دوم صدور قرار تعقیب و اقامه دعواست. طبق ماده ۳ قانون اصلاحی تشکیل دادگاه عمومی و انقلاب همه‌ی قرارهای صادره از جانب دادیار باید با موافقت دادستان صادر گردد و در صورت اختلاف نظر بین دادیار و داستان، نظر دادستان ارجحیت دارد.
وظیفه سوم بررسی جنبه‌ی حق‌الهی جرایمی است که جنبه‌ی حق‌الناسی آن توسط شاکی بخشیده شده است. بدین صورت که ممکن است مجازات تعزیری جرم به واسطه گذشت شاکی حذف شود اما مجازات حدی آن باقی است.
همانطور که در ابتدا نیز گفته شد انجام امور مربوط به سرپرستی و اجرای احکام نیز تحت نظر دادستان توسط دادیار انجام می گردد.
انواع دادیار
به طور کلی ما 6 نوع دادیار داریم:
- دادیار ارجاع
- دادیار تحقیق
- دادیار اظهارنظر
- دادیار اجرای حکم
- دادیار ناظر زندان
- دادیار نماینده دادستان در دادگاه
1) دادیارارجاع: از آنجایی که یکی از اختیارات قانونی دادستان تعقیب امر کیفری است، دادیارانی که به نمایندگی از دادستان انجام تعقیب را به عهده می گیرند «دادیار ارجاع» نامیده می شوند.
2) دادیار تحقیق: مطابق تبصره 5 ماده 3 (قانون تشکیل دادگاه های عمومی وانقلاب در امور کیفری): به معاونین دادستان یا دادیاران اجازه داده شده است در صورت ارجاع دادستان یا در غیاب وی عهده دار انجام تمام یا برخی از وظایف و اختیارات قانونی دادستان باشند. مثلا در جرم خیانت در امانت انجام تحقیقات در دادسرا به عهده وکیل خیانت در امانت یا شاکی نیست و این وظیفه دادیار است.
3) دادیار اظهارنظر: یکی از وظایف دادستان اظهارنظر در مورد قرارهای صادره از طرف دادیار و بازپرس می باشد که به تجویز تبصره 5 ماده 3 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری) دادستان یکی از دادیاران با تجربه را جهت انجام این امر از سوی خود تعیین می نماید که به او دادیار اظهار نظر گویند.
4) دادیار اجرای احکام: این دادیار نماینده دادستان در امر اجرای احکام است که به موجب بند الف ماده 3 (ق.ت.د.ع.ا) این امر به دادسرا واگذار شده است.
5) دادیار ناظر زندان: مسائلی از قبیل موافقت با پیشنهاد و آزادی مشروط زندانیان، مرخصی زندانیان، بررسی شایستگی آنها در بهره مندی از عفو، از وظایف دادستان است که دادیار ناظر زندان نماینده دادستان در انجام این وظیفه است.
صدور حکم آزادی مشروط منوط است به پیشنهاد سازمان زندان ها وتأیید دادستان یا دادیار ناظر زندان و موافقت دادگاه صادر کننده حکم در نقاطی که دادیار زندان نباشد وظایف او را دادستان دادگاه صادر کننده حکم انجام می دهد.
6) دادیار نماینده دادستان در دادگاه: به موجب بند «ج» ماده14 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری): دادگاه های عمومی جزایی و انقلاب با حضور رئیس دادگاه یا دادرس علی البدل و دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان تشکیل می گردد و فقط به جرایم مندرج در کیفرخواست وفق قانون آیین دادرسی مربوطرسیدگی می نماید وانشای رأی پس از استماع نظریات و مدافعات دادستان یا نماینده او وفق قانون بر عهده قاضد دادگاه است.به موجب قسمت دوم تبصره2 ماده2 (ق.ت.د.ع.ا در امور کیفری): «دادستان شهرستان مرکز استان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان وظایف دادستان را در دادگاه کیفری استان انجام می دهد.» دادستان مکلف است در جلسات دادگاه حاضر شود یا نماینده خود را جهت حضور معرفی نماید و ازآنجا که حضور وی همیشه میسر نیست وی می تواند یک یا چند نفر از دادیاران را برای شرکت در جلسات و دفاع از کیفر خواست به دادگاه معرفی نماید. پس انتخاب وکیل خانواده برای این جرایم، انتخاب مناسبی نخواهد بود.
ارتباط دادیار و دادستان
همانطور که گفته شد وظایف دادیار، همان وظایف دادستان است که با اجازه‌ی دادستان به او تفویض شده است. پس دادیار فقط در حدود اذنی از که دادستان دارد می‌تواند اقدام کند و در صورت اختلاف نظر با دادستان، نظر دادستان ارجح است. همچنین اجازه مخالفت با دادستان را ندارد.
تفاوت دادستان و بازپرس و دادیار
رئیس دادسرا، دادستان است و مدیریت امور دادسرا را به عهده دارد. بازپرس در دادسرای دارای دو جایگاه اداری و قضایی است. بازپرس و دادیار از دگر ضابطین دادگستری هستند و هر دو در انجام تحقیقات و مقدماتی جرم در دادسرا فعالیت میکنند.
مقایسه وظایف دادیار و بازپرس
دادیار و بازپرس هردو موظف به انجام رسیدگی و تحقیقات مقدماتی در مورد جرایم اعلام شده و شکایات مردم است. اگر بین دادیار و دادستان اختلافی رخ دهد، بي‌شک دادستان ارجحیت دارد و تمامی قرارهای صادره از جانب دادیار باید یه تایید دادستان برسند.
اما در صورت اختلاف بین بازپرس و دادستان، مرجع حل اختلاف دادگاه است و نظر هیچکدام بدون تایید دادگاه اعمال نخواهد شد. مانند صدور قرار مجرمیت.
اما در مواردی مثل صدور قرار بازداشت موقت از جانب بازپرس، اگر دادستان مخالفت کند نظر وی اعمال می‌شود.
تفاوت شعبه دادیاری و بازپرسی
طبق ماده ۹۲ آیین دادرسی کیفری اصل بر این است که تحقیقات مقدماتی تمام جرایم توسط بازپرس پرونده انجام گیرد. اما این تحقیقات به دادیار‌ها نیز وفق ماده ۳۰۲ همان ماده تفویض شده است و تفاوت های را بین شعب دادیاری و بازپرسی به وجود آورده است.این اختلاف در نوع پرونده‌هایی است که به این شعبات ارجاع می‌شود. پرونده‌هایی با جرایم دارای مجازات سنگین‌تر به شعبه بازپرسی و پرونده‌هایی با جرایم دارای مجازات سبک‌تر به شعبه دادیاری ارسال می‌شوند. پس تفاوت دادیار و بازپرس در صلاحیت محدودتر دادیار است.
نحوه ارجاع شکایت به دادیاری
از آنجایی که رسیدگی به شکایات از وظایف دادستان است و به دادیار تفویض می‌شود، منطقی است که جرایمی با مجازات‌های سبک‌تر به شعبه‌های دادیاری ارجاع شود. پس از ارجاع پرونده‌ها به دادیاری وفق قانون، تمام تصمیمات دادیار زیر نظر دادستان انجام میگیرند.
