مطابق قانون مدنی ایران، یک انسان زمانی بالغ است و برای انجام امور خودش نیاز به کسب اجازه یا نظارت ندارد که عاقل، بالغ و رشید باشد. به عبارت دیگر، قانون مدنی افرادی را که دارای این شرایط نباشند سفیه یا صغیر نامیده و آنها را برای انجام امور مالی خود نیازمند به نظارت و اجازه قیم یا ولی کرده است. اگر مشکل عقلی که همان جنون است را کنار بگذاریم و فردی را در نظر بگیریم که صرفا بالغ یا رشید نیست، آیا می توان شرایطی را فراهم کرد که این فرد بدون لزوم رضایت ولی خود، به انجام امور مالی بپردازد؟ حکم رشد راه حلی است که قانون گذار برای این موقعیت در نظر گرفته است. در ادامه مطلب، به شرایط صدور حکم رشد و نحوه درخواست آن خواهیم پرداخت.
حکم رشد چیست؟
همانطور که گفته شد، مطابق قانون مدنی افرادی که در زیر سن رشد قرار دارند برای انجام فعل و انفعالات مالی خود نیاز به نظارت ولی دارند. چرایی این مسئله حاکی از آن است که ضرر و زیان ناشی از معاملات اشتباه زیاد بوده و می تواند آسیب جدی به فرد غیر رشید وارد نماید و قانونگذار این طریق اقدام به محافظت از طفل نموده است.یکی دیگر از مواردی که افراد برا آن به حکم رشد نیاز دارند تغییر نام خانوادگی در ایران است.
اما در مواردی، شخص صغیر می تواند درخواست کند که اداره امور مالی خود را به عهده بگیرد. این درخواست، باید تخت عنوان درخواست حکم رشد توسط ایشان یا وکیل حقوقی وی به دادگاه تقدیم گردد. بدین صورت که پس از تهیه متن دادخواست، به مراجع مربوطه ارسال شده و دادگاه با انجام بررسی های لازم مانند پرسش سوال، انجاام تحقیقات محلی یا در مواردی ارجاع فرد به پزشکی قانونی، اقدام به صدور حکم می نماید.
پس از صدور حکم، فرد مذبور برای انجام امور مالی خود مانند سایر امور، اختیار تام داشته و نیاز به نظارت قانونی از جانب ولی خود نخواهد داشت.
تفاوت رشد با بلوغ
برای پاسخ به این مسئله بهتر است پرسیده شود که ایا فردی که به بلوغ رسیده است، الزاما فردی رشید و رشد کرده است؟ چه ملاک هایی وجود دارد تا بتوانیم به فردی رشید بگوییم؟
بلوغ در لغت به معنای کمال و رسیدگی است و بیشتر اشاره به بلوغ جنسی افراد و بروز صفات ثانویه در آنهاست. تبصره 1 ماده 1210 قانون مدنی چنین مقرر داشته است :
” سن بلوغ در پسر 15 سال تمام قمری و در دختر 9 سال تمام قمری است.”
با توجه به تعریفی که قانون از سن بلوغ داشته است می توان پاسخ داد که سن رشد با سن بلوغ تفاوت دارد چرا که یک فرد بالغ لزوما دارای صلاحیت برای انجام امور مالی خود نخواهد بود اما یکی از ملاک های صدور حکم رشد این است که فرد حتما به سن بلوغ رسیده باشد.
در واقع، سن رشد سنی است که فرد بتواند درک و توانایی ذهنی خود را برای تمییز خوب و بد به دادگاه احراز نماید.
شرایط صدور حکم رشد
چه کسی می تواند برای دریافت حکم مبنی بر رشد اقدام نماید؟ همانطور که در بالا نیز گفته شد، این شخص باید سن بلوغ را رد کرده باشد اما همچنان به سن رشد یا همان سن قانونی که 18 سال است، نرسیده باشد. پس بلوغ و بودن زیر سن قانونی از ملزمات ارائه این دادخواست است. به علاوه، این فرد باید بتواند با ارائه پاسخ های محکمه پسند به دادگاه، توانایی عقلی و روحی خود را به دادگاه ثابت نماید تا بتواند از این مراحل به خوبی عبور کرده و حکم را اخذ نماید.
تفاوت حکم رشد دختر و پسر
برای صدور حکم رشد برای دختر و پسر، تفاوتی در نوع دادخواست یا مراحل اداری وجود ندارد. تنها تفاوتی که باید در نظر گرفته شود این است که به دلیل لزوم بالغ بودن فرد درخواست کننده، درخواست صدور این حکم برای دختران زیر 9 سال و پسران زیر 15 سال وجود نداشته و نمی توانند چه شخصا چه از طریق موسسه حقوقی مانند موسسه عدالت آریایی دادخواست خود را به دادگاه ارائه بدهند.
مدارک مورد نیاز حکم رشد
مدارک مورد نیاز برای درخواست صدور این حکم عبارتند از:
1) شناسنامه ( چرا که افراد زیر 18 سال کارت ملی ندارند)
2) فرم مثبت ادعای درخواست رشد یا همان استشهادیه
3) دادخواست درخواست صدور حکم
نحوه درخواست صدور حکم رشد
این درخواست مانند هر دادخواست حقوقی دیگر دارای یک خوانده می باشد. در این دعوای حقوقی، خوانده ولی یا سرپرست طفل بوده و در صورتی که طفل ولی نداشته باشد، دادستان خطاب دادخواست قرار خواهدد گرفت. این دادخواست باید در دادگاه محل اقامت شخص و با پرداخت هزینه دادرسی، ثبت گردد.
برای تقدیم این دادخواست، متن دادخواست، مدارک احراز هویت طفل، استشهادیه مبنی بر رشید بودن طفل به شعب دادگاه خانواده تقدیم می شود. این دادخواست می تواند از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه ارسال شود یا توسط وکیل خانواده که از طفل وکالت دارد، به دادگاه صالح تقدیم گردد. با توجه به حساسیت این مسئله، بهتر است قبل از هر اقدامی برای مشاوره با وکیل دادگستری به ایشان مراجعه فرمایید تا علاوه بر روشن سازی، شما را به بهترین نحو راهنمایی کند.
نمونه درخواست حکم رشد
ریاست محترم دادگاه خانواده
باسلام
احتراما باستحضار می رساند اینجانب … فرزند … به شماره شناسنامه … کد ملی … بموجب مدارک سجلی تقدیمی در تاریخ … به دنیا آمده ام.
بنابر شرایط موجود، سن اینجانب بیش از ١۵ سال تمام قمری است و بنده از تمام جهات اعم از عقلی و جسمی به میزان رشد کافی رسیده ام و بنابراین یقین دارم که شخصا می توانم به اداره امور و اموال خود در تمامی زمینه های مالی یا غیرمالی بپردازم.
علی ایحال با توجه به مدارک تقدیمی مستنداً به ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی تقاضای صدور حکم رشد، مطابق با خواسته تقدیمی مورد استدعاست.
لغو حکم رشد
آیا لغو حکم امکان پذیر است؟ در پاسخ به این سوال باید پاسخ داد که درخواست لغو حکم رشد، کاملا در مقابل صدور حکم مبنی بر رشد قرار دارد. به عبارت دیگر، اگر فردی مدعی است که شخصی که از دادگاه حکم رشد دریافت کرده است، فاقد ویژگی های یک انسان رشید است، باید دادخواست خود را به دادگاه برای لغو حکم صادره شده تقدیم کند.
در این شرایط، دادگاه بررسی های لازم مانند ارجاع فرد به پزشکی قانونی و اخذ نظر کارشناسان را انجام می دهد. در صورتی که عدم رشد طفل ثابت شود، حکم قبلی لغو شده و حکم حجر توسط همان دادگاه صادر می شود. در نتیجه صدور حکم حجر، با فرد مانند سایر افراد صغیر رفتار شده و اختیار انجام هرگونه فعالیت مالی بدون تنفیذ و اجازه ولی یا سرپرست (در صورت نداشتن سرپرست، دادستان) از وی سلب خواهد شد.
