یکی از پرسش‌هایی که همواره برای افراد فاقد تخصص حقوقی مطرح می شود این است که «آیا می‌توان مجازات حبس را خرید؟». معنای حقوقیِ این پرسش تبدیل حبس به جزای نقدی است. برای پاسخ به این سوال می‌توان به وکیل حقوقی مجرب و مشاوره با او مراجعه نمود. در این نوشتار تصمیم داریم که شما را با جزای نقدی، انواع جزای نقدی، شرایط تبدیل مجازات ها به آن و … آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
بهترین وکیل در تهران اذعان می دارد که برای بررسی موضوع تبدیل حبس باید ابتدا با جزای نقدی آشنا شویم. مطابق ماده 14 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها به چهار نوع تقسیم می‌شوند:
- حد (مجازات‌هایی مانند حبس ابد و سنگسار)
- قصاص
- دیه
- تعزیر.
جزای نقدی نوعی مجازات است که در قبال ارتکاب یک رفتار ممنوعه اِعمال می شود. میزان آن را قانون‌گذار تعیین می کند. از جمله جرایمی که مجازات آن جزای نقدی است، می‌توان به جرم توهین اشاره نمود. مطابق ماده 608 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، اگر شخصی به دیگران توهین کند، به پرداخت جزای نقدی از 6 میلیون تا 24 میلیون تومان محکوم می شود. با جزای نقدی آشنا شدیم. حال می توانیم به بررسی تبدیل حبس به جزای نقدی بپردازیم.
تبدیل حبس به جزای نقدی
در تبدیل حبس به جزای نقدی باید بدانیم که جزای نقدی بر دو نوع است. این دو نوع از قرار زیر است:
- در برخی از مواقع، جزای نقدی مجازات اصلیِ یک جرم است؛ یعنی در قانون به صراحت مشخص شده است که اگر هر یک از اعضای جامعه مرتکب فلان رفتار شود، به پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود. به عنوان نمونه، اگر شخصی مرتکب جرم توهین یا تهمت شود، مطابق مواد 608 و 697 قانون مجازات اسلامی به پرداخت جزای نقدی (از 6 میلیون تا 24 میلیون تومان) محکوم می‌شود.
- در برخی از موارد نیز جزای نقدی مجازات قانونی و اصلیِ یک جرم نیست، بلکه مجازات اصلیِ جرم حبس است، اما قاضی با استفاده از ظرفیت‌های قانونی، در مرحله صدور حکم این مجازات حبس را
- تبدیل می‌کند.
بنابراین، در حالت نخست، جزای نقدی مجازات قانونیِ یک رفتار مجرمانه است. در حالت دوم، جزای نقدی مجازات قضاییِ یک رفتار مجرمانه می باشد.
موارد تبدیل حبس به جزای نقدی
با معنای جزای نقدی آشنا شدیم. حال باید به این پرسش پاسخ دهیم که مقام قضایی در هنگام صدور حکم با استفاده از چه ظرفیت هایی می تواند مجازات حبس را تبدیل کند؟ به عبارت بهتر، باید به بررسیِ ظرفیت‌های قانونیِ تبدیل حبس به جزای نقدی بپردازیم. مطابق قانون، قاضی می تواند از دو جهت، مجازات را به جزای نقدی تبدیل کند. این دو جهت به شرح زیر است:
- از باب تخفیف مجازات
- به عنوان مجازات جایگزین حبس
در ادامه دو مورد بالا را در مورد تبدیل به جزای نقدی را جداگانه بررسی می کنیم.
تبدیل حبس به جزای نقدی از باب تخفیف مجازات
مطابق ماده 37 قانون مجازات اسلامی، چنانچه در پرونده ای یک یا چند جهت از جهات تخفیف موجود باشد، دادگاه می تواند مجازات قانونیِ متهم را به مجازاتی که به حال او مناسب‌تر باشد، تبدیل کند. مطابق این ماده، امکان تبدیل حبس به جزای نقدی از باب تخفیف مجازات وجود دارد.
به عنوان نمونه، اگر شخصی به 5 سال حبس یا کم‌تر از آن محکوم شود. برخی از جهات تخفیف در پرونده او موجود باشد. قاضی می تواند مجازات او را به جزای نقدی تبدیل نماید. اشاره به این نکته ضروری است که تبدیل مجازات از باب تخفیف مجازات، منحصر به مجازات حبس نیست. مثلاً اگر مجازات قانونیِ جرم ارتکاب یافته، مصادره اموال باشد و در پرونده، یک یا چند جهت از جهات تخفیف موجود باشد، قاضی می تواند این مجازات را نیز به جزای نقدی تبدیل کند.
تبدیل حبس به جزای نقدی به عنوان مجازات جایگزین حبس
ظرفیت قانونیِ دیگری که برای تبدیل حبس به جزای نقدی پیش بینی شده، مجازات های جایگزین حبس است. مجازات های جایگزین حبس که در مواد 64 تا 87 قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده اند، مواردی هم چون ارائه خدمات عمومی رایگان و جزای نقدی را شامل می شود. بنابراین، این امکان نیز وجود دارد که در صورت وجود شرایط قانونی، مجازات به جزای نقدی تبدیل شود.
شرایط تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی
همانطور که در بند پیشین اشاره کردیم، مطابق قانون، از دو جهت امکان تبدیل حبس به جزای نقدی وجود دارد. در هر یک از این موارد، باید شرایطی موجود باشد تا قاضی بتواند مجازات حبس را به جزای نقدی بدل سازد. بنابراین، باید به‌صورت جداگانه به بیان شرایط مربوط به هر یک از این موارد پرداخته شود. این شرایط به شرح زیر است. با ما با بررسی هریک همراه باشید.
شرایط تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی از باب تخفیف مجازات
برای این‌که قاضی بتواند از باب تخفیف، مجازات را به جزای نقدی تبدیل کند، باید یک یا چند جهت از جهات تخفیف در پرونده موجود باشد. مطابق ماده 38 قانون مجازات اسلامی، جهات تخفیف برای تبدیل حبس به جزای نقدی عبارتند از:
- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی.
- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکاء یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن.
- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک‌آمیز بزه‌دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم.
- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی در حین تحقیق و رسیدگی.
- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری.
- کوشش متهم به‌منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن.
- خفیف‌بودن زیان وارده به بزه‌دیده یا نتایج زیان‌بار جرم.
- حمداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.
شرایط تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی به عنوان مجازات جایگزین حبس
برای تبدیل حبس به جزای نقدی به عنوان مجازات جایگزین باید شرایط زیر موجود باشد:
- اگر شخصی مرتکب جرم عمدی شده باشد که حداکثر مجازات قانونیِ آن سه ماه حبس است. قاضی موظف است که به جای حبس به مجازات جایگزین حبس حکم صادر کند.
- اگر شخصی مرتکب جرم عمدی شده باشد که حداکثر مجازات قانونیِ آن 91 روز تا 6 ماه حبس است. به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می شود. مگر این که به دلیل ارتکاب جرم عمدی سابقه محکومیت کیفری داشته باشد. همچنین از اجرای آن 5 سال نگذشته باشد.
- در صورتی که شخصی مرتکب جرم عمدی شده باشد که حداکثر مجازات قانونیِ آن بیش‌تر از 6 ماه تا یک سال حبس است می تواند با کمک بهترین وکیل کیفری در تهران دادگاه را مجاب نماید تا فرد خاطی را به مجازات جایگزین حبس محکوم کنند.
- اگر متهم به دلیل ارتکاب جرم عمدی سابقه محکومیت کیفری داشته باشد و از اجرای آن 5 سال نگذشته باشد، امکان حکم به مجازات جایگزین حبس وجود نخواهد داشت.
- اگر شخصی مرتکب جرم غیرعمدی شده باشد، چنانچه مجازات قانونیِ جرم ارتکابی کم‌تر از 2 سال حبس باشد، قاضی باید مجازات حبس او را به مجازات‌های جایگزین حبس تبدیل کند و اگر مجازات قانونیِ جرم ارتکابی بیش‌تر از 2 سال حبس باشد. تبدیل به جزای نقدی و مجازات های جایگزین اختیاری می باشد.
نکات حقوقی در تبدیل حبس به جزای نقدی
در خصوص مجازات‌های جایگزین حبس و به عنوان سخن پایانی در بحث تبدیل حبس به جزای نقدی توجه به نکات زیر ضروری است:
- اولاً مجازات‌های جایگزین حبس، صرفاً در مورد مجازات حبس قابل اعمال می‌باشند. در واقع، مجازات‌های جایگزین حبس در صورتی می‌توانند مورد حکم قرار گیرند که مجازات قانونیِ جرم ارتکابی حبس باشد.
- ثانیاً مجازات‌های جایگزین حبس شامل مواردی هم‌چون دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان و جزای نقدی می‌باشد و قاضی باید به هنگام صدور حکم، نوع مجازات جایگزین حبس را نیز تعیین کند. بنابراین، جزای نقدی صرفاً یکی از مجازات‌های جایگزین حبس است.
- ثالثاً امکان یا عدم امکان صدور حکم به مجازات جایگزین حبس، بر اساس میزان مجازات حبس تعیین می‌شود. در جرایم عمدی، صرفاً در حالتی که حداکثر مجازات قانونیِ جرم ارتکابی تا یک سال حبس باشد، امکان تبدیل آن به مجازات جایگزین وجود دارد. در جرایم غیرعمدی چنین محدودیتی وجود ندارد. همچنین، اگر شخصی مرتکب جرم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور شود و مجازات آن حبس باشد، امکان تبدیل حبس به مجازات جایگزین حبس وجود ندارد؛ فارغ از این‌که میزان مجازات حبس این جرم ارتکابی چقدر باشد.
