از بین عقود تصریح شده در قانون یکی از کاربردیترین آنها عقد بیع میباشد. افراد اکثر معاملات و مراودات خود را بر مبنای عقد بیع انجام میدهند. برای صحت این عقد چهار رکن ایجاب و قبول، وجود متعاملین، وجود مبیع و وجود ثمن در بیع ضروری میباشد. زیرا با وجود این ارکان میتوانیم لفظ \” بیع \” را بر آن صدق نماییم. اما خوب است بدانید که در صورت رعایت شرایط و ارکان عقد بیع و تحقق آن، اوصاف عقد بیع با توجه به ماده ۳۳۸ قانون مدنی، به دست می آید. با ما همراه باشید.
عقد بیع
ابتدا قبل از بررسی اوصاف عقد بیع به معنای این عقد می پردازیم. بهترین وکیل در تهران متخصص در امور قراردادها اذعان می دارد که بیع یکی از عقود کاربردی و تصریح شده در قانون میباشد. این عقد انواع و اوصاف مختلفی را در خود جای می دهد. هر کدام از این موارد باید کاملاً منطبق با قانون و شرع باشند. تا بتوان آثار عقد صحیح را بر آن ها بار کرد. در واقع به محض انعقاد عقد بیع اوصاف آن به ارمغان می آید. به تبع آن آثاری نیز به همراه میآورد که همه این موارد از بدیهیأت عقدی صحیح می باشد. برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر با شماره 02122097090 تماس بگیرید تا از کارشناسان مجموعه مشاوره رایگان دریافت کنید.
اوصاف عقد بیع
اوصاف عقد بیع ناشی شده از تعریف قانونی بیع موارد زیر را شامل می شود:
- تملیکی بودن به معنی خروج مالکیت از دست یکی از متعاملین و انتقال آن به طرف دیگر. همچون خرید و فروش خانه که شامل خروج مالکیت خانه از مالکیت شخص \” الف \” و انتقال آن به شخص \” ب \” میباشد.
- معوض بودن به این معنا که در ازای ادای هر چیزی وجود یک مابه ازاء ضروری می نمایاند. مانند پرداخت پول در ازای به دست آوردن اتومبیل.
- وصف دیگری به نام رضایی بودن به معنی تحقق عقد با ایجاب و قبول و عدم نیاز به تشریفات خاص و یا لازم بودن عقد بیع به این معنا که حق برهم زدنی برای طرفین مگر طبق قانون یا قرارداد وجود نخواهد داشت را شامل میشود.
همه این اوصاف با توجه به خاصیت این عقد و ایجاد ثبات و امنیت در مراودات بین مردم ضروری می باشد. به همین دلیل مورد تصریح قانونگذار کشور قرار می گیرد.
شرایط صحت عقد بیع
حال که با اوصاف عقد بیع و اوصاف آن آشنا شدیم، در این بخش می خواهیم به بررسی شرایط صحت این عقد بپردازیم. بهترین وکیل ملکی در تهران در ادامه می افزاید که عقد بیع نیازمند برخی شروط میباشد. این شروط عبارتند از:
- قصد طرفین: به معنی قصد انشاء یعنی اراده باطنی طرفین بر تحقق عقد و همچنین ابراز قصد انشاء که از متن قرارداد و امثال آن برداشت میشود، میباشد.
- رضای طرفین: با توجه به ماده ۱۹۰ قانون مدنی یکی از شرایط صحت معامله رضایت طرفین به انجام معامله میباشد.
- اهلیت متعاملین: در این مورد متعاملین باید سه وصف بالغ بودن، عاقل بودن و رشید بودن را با خود به همراه داشته باشند.
- موضوع معین که مورد معامله باشد: این موضوع میتواند تعهد، انجام کار، ترک کار و … باشد که ویژگی مشترک در همه آنها معین بودن آنها هنگام مورد معامله قرار گرفتن میباشد.
- مشروع بودن جهت مورد معامله: منظور از این شرط قصد و انگیزه اصلی طرفین از انجام معامله میباشد که باید مشروع بوده و در صورت نامشروع بودن بیع باطل میشود.
آثار عقد بیع
برای اطلاع از آثار بیع مطالعه و بررسی ماده ۳۶۲ قانون مدنی ضروری میباشد، از بررسی این ماده آثار زیر بر عقد بیع بار می شود:
- به محض انعقاد عقد بیع مشتری مالک مبیع و فروشنده مالک ثمن میشود.
- برای متعاملین ضمان درک طبق ماده ۳۹۰ قانون مدنی به وجود میآید به این نحو که اگر بعد از قبض ثمن مبیع کلاً یا جزئا مستحق للغیر درآید بایع ضامن است اگر چه تصریح به ضمان نشده باشد.
- با انعقاد عقد بیع، بایع ملزم به تسلیم مبیع بنابر تعهد ناشی شده از عقد میشود.
- مشتری نیز ملزم به تادیه ثمن مقرر شده در قرارداد میشود.
آثار بیع را می توان از از مباحث مهمی دانست که با توجه به اوصاف عقد بیع تحقق می یابند.
انواع مبیع در اوصاف عقد بیع
با توجه به اینکه در عقد بیع ما با تملیک عین یعنی همان مبیع مواجه هستیم علاوه بر آشنایی با اوصاف عقد بیع اطلاع از اقسام آن و قواعد و مقررات مربوط به آن نیز امری ضروری میباشد. برای اطلاع از اقسام بیع ماده ۳۵۱ قانون مدنی را بررسی میکنیم. طبق این ماده: ( مبیع ممکن است مفروز باشد یا مشاع یا مقدار معین به طور کلی از شیء متساوی الاجزا و همچنین ممکن است کلی فی الذمه باشد) با توجه به تعریف ارائه شده قانونی سه نوع مبیع وجود دارد این سه نوع عبارتند از:
- عین معین: به عینی که وجود خارجی دارد و می توانیم در عالم خارج به آن اشاره کرد عین معین میگویند. در واقع این نوع مبیع بیشترین حجم معاملات را به خود اختصاص می دهد. همانطور که از نامش پیداست کاملاً معین و مشخص از لحاظ جنس، وصف و مقدار میباشد. مانند این خانه، آن اتومبیل و … همچنین این نوع مبیع به دو دسته مفروز و مشاع قابل تقسیم است: مفروز به این معنا که کل مال متعلق به یک شخص خاص می باشد. هیچ شراکتی در آن متصور نیست.
- کلی در معین: در این نوع مبیع مقدار معین از مالی که دارای اجزا یکسان و مساوی میباشد.
- کلی فی الذمه: مالی که صادق بر افراد عدیده بوده و مقدار، جنس و وصف آن هم مشخص باشد کلی فی الذمه یا به عبارت دیگر کلی گفته میشود. تعریف این نوع مبیع در ماده ۳۵۱ قانون مدنی به این صورت آمده است. در صورتی که مبیع کلی یعنی صادق بر افراد عدیده باشد بیع وقتی صحیح است که جنس و وصف مبیع ذکر شود. بیشترین معاملههایی که تعهد تحویل مبیع در آینده میباشد در این نوع مبیع جای میگیرد.
اوصاف اساسی مبیع
علاوه بر اوصاف عقد بیع که به اختصار گفته شد خوب است بدانید مبیعی که مورد معامله قرار میگیرد جزء هر کدام از انواع مبیع که باشد باید برخی اوصاف اساسی را با خود به همراه داشته باشد. تا بتواند مورد معامله قرار بگیرد. این اوصاف عبارتاند از:
- وجود مبیع هنگام معامله: هنگامی که مبیع عین معین میباشد باید هنگام معامله وجود داشته تا بیع صحیح باشد. همچنین هنگامی که کلی فی المعین باشد باید مال کلی هنگام معامله موجودیت داشته باشد یعنی اگر دو خروار از ده خروار گندم مورد معامله قرار میگیرد هنگام تحقق عقد بیع گندم باید وجود داشته باشد. اما در مالی که به صورت کلی مورد معامله قرار میگیرد موجود بودن مبیع هنگام بیع لازم نیست. یعنی صرف توانایی فروشنده به تسلیم مبیع کفایت میکند.
- مالیت مبیع: مبیعی که مورد معامله قرار میگیرد باید شرعا و عرفا مالیت داشته باشد. مثلاً فروش یک دانه لوبیا با توجه به اینکه عرف ارزشی برای آن متصور نمیشود مالیت ندارد. همچنین برخی موارد مثل یادگارهای خانوادگی و حق تحجیر و … با توجه به اینکه افراد در ازای آن بهایی پرداخت میکنند مالیت دارند.
- معلوم و معین بودن مبیع: معلوم و معین بودن مبیع به معنی مشخص بودن جنس، وصف و مقدار مبیع و مورد اشاره بودن مبیع میباشد. به عبارت دیگر مبیع نباید مبهم باشد.
دو وصف مهم دیگر مبیع نیز به شرح زیر است:
در ادامه اوصاف عقد بیع و بررسی اوصاف اساسی مبیع، موارد زیر را خاطر نشان می کنیم:
- قابلیت خرید و فروش مبیع: قابلیت خرید و فروش مبیع یا به عبارت دیگر قابلیت نقل و انتقال آن یکی دیگر از اوصاف مبیع است. که به وصف وجود مالیت هم برمیگردد. زیرا اموالی قابلیت خرید و فروش دارند که شرعا و عرفا مالیت دارند.
- بایع باید قدرت بر تسلیم مبیع داشته باشد: یکی دیگر از اوصاف اساسی مبیع قابلیت تسلیم آن از طرف فروشنده هنگام بیع و علم طرف مقابل از این قدرت بایع میباشد. در واقع در صورتی که بایع قدرت بر تسلیم مبیع نداشته باشد برای مشتری ضرر و غرر ایجاد میشود. همانطور که گفته شد همه فقها از بیع غرری ما را نهی کردهاند. در صورت انجام چنین بیعی با بطلان آن معامله مواجه می شویم.
- مبیع ملک بایع باشد: این وصف به این معناست که مبیع در مالکیت بایع باشد. همچنین حق هر گونه دخل و تصرفی در آن موجود باشد. تا بتواند آن را به فروش برساند همچنین علاوه بر وجود عنصر مالکیت وصف اساسی مالکیت یعنی مطلق بودن نیز از ضروریات مبیع میباشد. به این معنا که اشخاص ثالث حقی بر مبیع ندارند.
ثمن در اوصاف عقد بیع
در بررسی اوصاف عقد بیع گفته شد که برای تحقق عقد بیع نیاز به چهار رکن اساسی داریم. یکی از مهمترین این ارکان وجود ثمن میباشد. در واقع در صورت نبود ثمن در عقد بیع، یکی از ارکان صحت معامله از بین می رود. در نتیجه عقد باطل می باشد. ثمن هم به معنی بهایی است که مشتری در ازای مبیع دریافتی از فروشنده به او پرداخت میکند. توجه داشته باشید که ثمن در عقد بیع میتواند حال یا موجل باشد. موجل بودن ثمن خدشهای به تملیکی بودن بیع وارد نمیکند. زیرا به محض انعقاد عقد بیع مالکیت ثمن به فروشنده و مالکیت مبیع به مشتری منتقل میشود.
آیا وجود خیار فسخ مانع تملیک ثمن و پرداخت آن میشود؟
به منظور سخن پایانی در بحث اوصاف عقد بیع به پاسخ این پرسش اساسی می پردازیم. برای پاسخ به این سؤال خوب است یک عقد فرضی را در نظر بگیرید که پس از انعقاد عقد بیع متعاملین تا شش ماه حق خیار فسخ قرار می دهند. اما انتقال مالکیت مبیع و ثمن به محض انعقاد عقد بیع اتفاق میافتد. در نتیجه اوصاف عقد بیع را با خود به همراه دارد.
نشان دهنده این است که خیار فسخ مانعی در تملیک و انتقال ثمن و مبیع ایجاد نمیکند. یعنی عقد آثار و اوصاف خود را دارد. یکی از نکات جالب توجه و مهم در خصوص عقد بیع معلوم و معین بودن مورد معامله میباشد. یعنی ثمن و مبیع هر دو باید معلوم به معنی معلوم از نظر جنس، وصف و مقدار و معین به معنی قابل اشاره بودن از میان چند مورد میباشد. پس مورد معامله قرار دادن ثمن مبهم و نامشخص با ضمانت اجرای بطلان معامله به دلیل وجود غرر در معامله میباشد. همانطور که میدانید شرع و قانونگذار ما افراد را از بیع غرری نهی می نماید.
2 پاسخ
سلام شما مشاوره در خصوص عقد بیع ارائه می دید؟
سلام
بله. برای دریافت مشاوره لطفا با شماره ۰۲۱۲۲۰۹۷۰۹۰ تماس بگیرید.