روند اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور به وسیله‌ی یک وکیل متخصص در زمینه‌ی اعاده دادرسی همراه با دریافت مشاوره حقوقی رایگان از وکیل دیوان عالی کشور انجام می‌شود که در واقع یک راه برای رسیدگی مجدد به آراء پس از قطعیت حکم میباشد. بدین ترتیب دیوان عالی کشور به عنوان عالی رتبه‌ترین مرجع قضائی کشور یک دادگاه دیگر (دادگاه همعرض) را مجاز می‌کند تا یک مرتبه‌ی دیگر به پرونده‌ی متقاضیِ اعاده دادرسی رسیدگی کند. این نوع رسیدگی در اعاده دادرسی شکلی است، با این حال دادگاه همعرض یک رسیدگی ماهوی انجام خواهد داد و همچنین در اعاده دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور اقدام به نقض دادنامه‌ها کرده و دادگاه همعرض نظر و رأی نهائی را صادر خواهد کرد. در این مطلب به بررسی اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور و شرایط آن می‌پردازیم.
چه کسانی می‌توانند تقاضای اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور نمایند؟
به موجب ماده ۴۷۵ قانون و همچنین آئین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲، محکوم علیه یا وکیل و نماینده قانونی او و همچنین دادستان مجری حکم و دادستان کل کشور می‌توانند تقاضای اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور کنند، پس شاکی یا وکیل رسمی شاکی حق ندارند تقاضای اعاده دادرسی کنند. همچنین افرادی که رأی برائت دریافت کرده باشند مشمول حقِ تقاضای اعاده دادرسی نبوده و حکم آنها قطعیت پیدا کرده است.
مدارک لازم جهت تقاضا و ثبت اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور:
۱. لایحه تقاضای اعاده دادرسی که بر روی یک کاغذ معمولی نوشته و یا تایپ شده باشد با درج یکی از جهات ذیل ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری که ترجیحاً یک وکیل مسلط به روند اعاده دادرسی آن را در دیوان عالی کشور ارائه دهد؛
۲. عکس کارت ملی
۳. عکس دادنامه بدوی که برابر با اصل شده؛
۴. در صورتی که تقاضای اعاده دادرسی را وکیل ارائه داده باشد، تصویر وکالتنامه و قرارداد وکالت با قید حدود و اختیارات مراجعه به دیوان عالی کشور برای اعاده دادرسی به همراه تمبر مالیاتی و اوراق هویتی.
۵. تصویر دادنامه تجدید نظر که برابر با اصل شده است (در صورتیکه روند تجدیدنظرخواهی اجرا نشده باشد، باید گواهی قطعیت دادنامه بدوی از دادگاه بدوی دریافت گردد).
اسناد و مدارک مستند در لایحه‌ی مورد نظر باید به شکل مصدق و برابر با اصل شده پیوست شوند.
هزینه دادرسی اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور:
روند اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور بر اساس قانون، بدون پرداخت هیچگونه هزینه دادرسی انجام می‌شود، اما دبیرخانه‌ی دیوان مبلغ ۵۰۰۰۰۰ ریال را به عنوان هزینه اعاده دادرسی کیفری دریافت خواهد کرد.
مهلت اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور:
روند اعاده دادرسی کیفری محدودیت زمانی ندارد و محکوم علیه یا وکیل قانونی او به محض اطلاع از جهات اعاده می‌توانند در هر زمانی تقاضای اعاده دادرسی نمایند، اما این امکان وجود ندارد که از روش‌هایی که قبلاً تقاضای اعاده داده‌اند و رد شده دوباره از همان جهات تقاضای اعاده دادرسی نمایند. سعی کنید از بهترین وکیل دادگستری تهران یا شهرستان خود کمک بگیرید چون این روند بسیار حساس میباشد.
اعاده دادرسی فقط زمانی استفاده می‌شود که حکم قطعی باشد، پس تا زمانی که حکم قطعی نشده و بتوان از روش‌های دیگری از حکم شکایت کرد، نمی‌توان درخواست اعاده دادرسی را مطرح نمود.
محل تحویل درخواست اعاده دادرسی:
اعاده دادرسی در دیوان عالی کشور در استان تهران انجام می‌شود؛ متقاضیان اعاده دادرسی باید شخصاً یا به وسیله‌ی وکیل کیفری خود، درخواست اعاده دادرسی را به دبیرخانه دیوان عالی کشور به نشانی تهران، خیابان خیام، روبروی خیابان بهشت طبقه زیرزمین، دبیرخانه دیوان عالی کشور برده و تحویل دهند و رسید دریافت کنند.
طبق اعلام دبیرخانه دیوان، امکان پستِ درخواست‌های اعاده دادرسی به آدرس دیوان عالی کشور وجود ندارد و این درخواست‌ها بایگانی می‌شوند.
همچنین، افراد زندانی می‌توانند از یک وکیل پایه یک دادگستری یا بستگان درجه یک خود درخواست کنند به صورت حضوری و با ارائه‌ی اسناد و مدارک هویت خود و اصل کارت ملی به دبیرخانه دیوان عالی کشور مراجعه کنند.
جهات و دلایل اعاده دادرسی کیفری در دیوان عالی کشور به شرح ذیل میباشد:
به موجب ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲، تقاضای اعاده دادرسی باید تحت یکی از هفت بند زیر مطرح شود و وکیل پایه یک دادگستری یا وکیل حقوقی باید حتماً در تقاضای اعاده دادرسی جهت یا جهات اعاده را به دقت ذکر نمایند.
جهات و دلایل اعاده دادرسی کیفری در دیوان عالی کشور:
- بند الف ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
فردی که به اتهام قتل عمد و یا شبه عمد یا خطای محض فرد دیگر در دادگاه محکوم شده باشد اما بعداً مشخص گردد که مقتول سالم بوده و به قتل نرسیده است.
- بند ب ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
در صورتی که چند نفر محکوم به ارتکاب جرمی شوند و بعداً طبق نظر پزشکی قانونی یا از طریق نبش قبر یا آزمایش جمجمه و … مشخص گردد که مقتول فقط با یک ضربه کشته شده و در نتیجه این پرونده فقط یک محکوم دارد، نه چند نفر، در این صورت تمامی محکومین و وکلای آنها این حق را دارند که درخواست اعاده دادرسی را مطرح کنند.
- بند پ ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
دو حکم با موضوع یکسان در مورد دو متهم متفاوت که هر دو به اتهام یک جرم واحد محکوم شده‌اند و به خاطر وجود تعارض در دو حکم، بیگناهی یکی از متهمان ثابت شود، وکیل انتخاب شده و یا متقاضی جهت اعاده دادرسی باید دو دادنامه در اختیار داشته باشد.
- بند ت ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
در صورتی که برای یک فرد و با یک اتهام واحد، دادنامه‌های متفاوتی صادر گردد، در این حالت نیز متقاضی و یا وکیل قرارداد قانونی باید دو دادنامه داشته باشد و اعطاء وکالت به وکیل پایه یک دادگستری به وسیله وکیل ضروری است.
- بند ث ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
در صورتی که دادنامه‌ی صادره بر پایه‌ی شهادت دروغ یا اسناد مجعول صادر شده باشد و این موضوع در یک دادگاه صالح دیگر اثبات شده باشد، آنگاه از مصادیق نقض حکم در اعاده دادرسی محسوب می‌شود، البته توجه داشته باشید که متقاضی یا وکیل او در ابتدا باید طرف مقابل خود را محکوم به شهادت دروغ و یا جعل سند کرده و سپس درخواست اعاده دادرسی را مطرح کند.
- بند ج ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
در صورتی که بعد از صدور حکم قطع، رویداد جدید یا مدارک و دلایل جدیدی یافت شود که قبلاً در مراحل دادرسی ارائه نشده باشد، به طوری که باعث اثبات بیگناهی محکوم علیه شود، می‌توان درخواست اعاده دادرسی را مطرح نمود.
توجه داشته باشید که بیشترین لایحه‌هایی که در مورد اعاده دادرسی به دیوان عالی کشور ارجاع داده می‌شوند در خصوص مدارک جدید می‌باشند.
- بند چ ماده ۴۷۴ قانون آئین دادرسی کیفری:
در صورتی که عمل ارتکابی جرم نباشد و یا مجازات مندرج در حکم بیشتر از مجازات مقرر قانونی باشد.
رسیدگی به جهات و شرایط اعاده دادرسی
جهات و شرایط اعاده دادرسی بسیار محدود بوده و بر اساس ماده (426) قانون آیین دادرسی مدنی به شرح زیر میباشد:
۱. موضوع حکم، مورد اعاده دادرسی حقوقی خواهان نباشد.
۲. حکم بیش از خواسته‌ی صادر شده باشد.
۳. در مفاد یک حکم تضاد و تعارض وجود داشته باشد که ناشی از استناد به اصول یا مواد متعارض باشد.
۴. حکم صادر شده با حکم دیگری در مورد دعوی یکسان، که قبلاً توسط همان دادگاه صادر شده، در تضاد باشد، بدون اینکه این مغایر یک علت قانونی داشته باشد.
۵. طرف مقابلِ درخواست کننده‌ی اعاده دادرسی با استفاده از حقه یا تقلب توانسته باشد حکم دادگاه را تغییر دهد. حقه و تقلب می‌تواند دارای مصادیق گوناگونی باشد.
۶. حکم دادگاه بر اساس اسنادی صادر شده که پس از صدور حکم، جعلی و تقلبی بودن آنها به اثبات رسیده است.
۷. بعد از صدور حکم دادگاه، اسناد و مدارکی به دست آمده باشد که اثباتی بر حقانیت درخواست کننده‌ی اعاده دادرسی باشد و ثابت شود که این اسناد و مدارک در روند دادرسی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی قرار نداشته است.
اعاده دادرسی حقوقی و کیفری
موارد تقاضای اعاده دادرسی حقوقی و کیفری به دیوان عالی کشور عبارت است از:
- به علت اشتباه قاضی مجازات تعیین شده در حکم متناسب با جرم نباشد.
- پس از قطعیت حکم قانونی در مورد جرم ارتکابی به تصویب برسد که مجازات سابق را تخفیف دهد.
- پس از صدور حکم قطعی دلایل جدیدی به دست آید که موجب اثبات بیگناهی محکوم علیه باشد که این دلایل در زمان رسیدگی در دادگاه وجود نداشت.
- خلاف واقع بودن شهادت گواهان یا جعلی بودن اسنادی که مبنای حکم دادگاه بوده به اثبات برسد.
- در صورتی که شخصی به علت ارتکاب جرمی محکوم شده و فرد دیگری نیز به علت ارتکاب همان جرم محکوم شود به نحوی که از تعارض و تضاد دو حکم بیگناهی یکی از دو نفر ثابت شود.
- در صورتی که چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شوند، ولی ارتکاب آن به صورتی است که نمی‌تواند بیش از یک مرتکب داشته باشد.
- در صورتی که کسی به اتهام قتل دیگری محکوم شده ولی زنده بودن شخص در آن زمان محرز شود و یا این که ثابت شود در حال حیات است.
افراد زیر مجاز هستند که از دیوان عالی کشور درخواست اعاده دادرسی کنند:
- محکوم علیه یا قائم مقام قانونی وی و در صورت فوت یا غیبت محکوم علیه، همسر و وارث قانونی و وصی او؛
- دادستان کل کشور
- دادستان پرونده
اعاده دادرسی در امور مدنی
اعاده دادرسی یکی از روش‌های اعتراض به رأی صادره‌ی دادگاه است و در نتیجه، موضوعی که قبلاً مورد رسیدگی واقع شده و برای آن رأی صادر شده، مجدداً تحت رسیدگی ماهوی قرار خواهد گرفت و در واقع راهي براي بازگشت به دادگاه صادر کننده‌ی حکم قطعی است. هدف آن این است كه دادگاه از رأي قبلی خود برگردد.
چگونگی اجرای رأی صادره در مرحله اعاده دادرسی
دادگاه بعد از بررسی دادخواست اعاده دادرسی، موضوع را صورتجلسه می‌کند و بدین ترتیب قرار قبولی یا رد دادخواست را صادر می‌نماید. در صورتی که قرار رد درخواست اعاده دادرسی صادر گردد، این قرار به طرفین دعوا ابلاغ می‌شود.
در صورت قبول درخواست اعاده دادرسي، حكم قبلي فسخ شده و دادگاه با رسيدگي ماهوي، حكم مجددی را صادر مي‌کند. اما اگر جهت اعاده دادرسي وجود تعارض و مغایرت در دو حكم باشد، دادگاه پس از صدور قرار قبولي دادخواست اعاده دادرسي و فسخ نمودن حكم دوم، الزامی به صدور حكم مجدد ندارد. در اين صورت، حكم اول همچنان به قوت خود باقي است.
مهلت درخواست اعاده دادرسی
به موجب ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت درخواست اعاده دادرسی مثل دیگر روش‌های اعتراض به احکام حقوقی، برای اشخاص مقیم ایران20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه و به شرح زیر میباشد:
۱. در مورد آراء حضوری قطعی: از تاریخ ابلاغ
۲. در مورد آراء غیابی: از تاریخ انقضاء مهلت واخواهی و درخواست تجدید نظر
البته توجه داشته باشید در صورتی که درخواستکنندهی اعاده دادرسی عذر موجهی داشته باشد (مشمول موارد ماده ۳۰۶ قانون آیین دادرسی مدنی)، می‌بایست دلایل موجه عذر خود را به همراه دادخواست به دادگاه مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی ارائه دهد. در این موارد، دادگاه در ابتدا به ادعای داشتن عذر موجه رسیدگی کرده و در صورتی که این عذر موجه تشخیص داده شود، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی صادر شده و پس از آن دادخواست اعاده دادرسی را بررسی کرده و در نتیجه قرار قبولی یا رد دادخواس را صادر خواهد کرد.
چگونگی اجرای رأی صادره پس از تقدیم درخواست اعاده دادرسی
بعد از بررسی درخواست اعاده دادرسی و مطابقت آن با یکی از جهات اعاده دادرسی، دیوان عالی کشور به دادگاه همعرض اجازه می‌دهد تا حکم قطعی را صادر نماید. در صورت که دیوان عالی کشور درخواست اعاده دادرسی را قبول کرده و اجرای حکم را تا زمان رسیدگی و صدور حکم مجدد به تعویق بیندازد، برای جلوگیری از فرار یا پنهان شدن محکوم علیه، از او تأمین گرفته می‌شود.
اعاده دادرسی در موارد خلاف بیّن شرع
بر اساس ماده 477 قانون آئین دادرسی کیفری، در صورتی که رأی قطعی صادر شده از هر کدام از مراجع قضائی توسط رئیس قوه قضائیه خلاف شرع بیّن تشخیص داده شود، با تجویز اعاده دادرسی حقوقی، پرونده‌ی مورد نظر به دیوان عالی کشور فرستاده می‌شود تا در شعبه‌های خاصی که رئیس قوه قضائیه اختصاص می‌دهد، رسیدگی شده و رأی قطعی صادر گردد. رئیس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس کل دادگستری استان یا رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح می‌توانند وجود آراء خلاف شرع را به رئیس قوه قضائیه اطلاع دهند.
از این رو، کسانی که درخواست اجرای ماده ۴۷۷ قانون آئین دادرسی کیفری را در خصوص آراء قطعی دارند، باید نزد روسای کل استان‌هایی که رأی در محاکم آن استان قطعی شده پیگیری نمایند و در صورتی که رأی از طریق محاکم نظامی قطعی شده باشد، باید به رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح مراجعه کرده و از آنجا پیگیری کنند و از مراجعه‌ی مستقیم به دیوان عالی کشور اکیداً خودداری نمایند.
