خیانت در امانت یکی از موضوعاتی است که شکایات کیفری بسیاری پیرامون آن مطرح میشود که برای حل و فصل آن به مشاوره و حضور یک وکیل کیفری مجرب نیاز است. در این نوشتار، به زبان ساده به بررسی مفهوم جرم، تحلیل جرم خیانت در امانت و تبیین مجازات قانونی آن پرداخته خواهد شد.
قبل از اینکه به بررسی خیانت در امانت بپردازیم بهتر است در خصوص اینکه جرم چیست و اینکه در چه جرایمی باید از یک وکیل دادگستری معتبر و کاردان کمک گرفت توضیحاتی ارائه کنیم.
خیانت در امانت یکی از جرایم نابخشودنی است که در قرآن هم از آن یاد شده است و مسلمانان را به شدت از آن نهی می‌کند.
مطابق ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی قانون جدید که در سال ۱۳۹۲ تعیین شده است هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل چک و سفته و قبض و سایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شود بنابراین این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که اشیا نزد او بوده و آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا مفقود کند به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد.
یک وکیل خوب در حوزه خیانت در امانت باید به طور کامل به دانش حقوقی تسلط داشته باشد وکیل خیانت در امانت پس از بررسی پرونده می تواند از ارتباط بین سایر پروندههای مطرح شده صاحبان دعوا در صورت واقعی بودن شکایت مطروحه آنها را آگاه و از حق آنها دفاع کامل و خوبی انجام دهد.
موسسه حقوقی فرشتگان عدالت اریایی در این راستا خدمتگزار شما بوده و می تواند ادعا کند که تا پایان مسیر احقاق حقوقشان همراه شما خواهد بود.
جرم چیست؟
در هیچ یک از جوامع انسانی این امکان وجود ندارد که اعضای جامعه بتوانند به‌صورت آزادانه هر رفتاری را که می‌خواهند، انجام دهند. از‌این‌رو، در هر جامعه‌ای، می‌توان رفتارهایی را ملاحظه نمود که توسط قانون‌گذار ممنوع اعلام شده‌اند. جرایم، نمونه‌ای از رفتارهای ممنوعه هستند که اگر اعضای جامعه مرتکب آنها شوند، با مجازات مواجه می‌شوند. مطابق ماده 2 قانون مجازات اسلامی، جرم عبارت است از رفتار ممنوعه‌ای که قانون‌گذار برای آن مجازات در نظر گرفته است. مطابق ماده 14 این قانون، مجازات‌ها به 4 نوع تقسیم می‌شوند؛ حد (مجازات‌هایی مانند سنگسار، 100 ضربه شلاق و حبس ابد)، قصاص، دیه و تعزیر (مجازات‌هایی مانند جزای نقدی، حبس و شلاق تا 74 ضربه). مجازات نوعی واکنش شدید در قبال ارتکاب یک رفتار ممنوعه است.
جرایم براساس ضوابط مختلف، تقسیم‌بندی‌های متفاوتی پیدا می‌کنند. مطابق یکی از مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌ها، رفتار مجرمانه براساس نوع ارزشی که با ارتکاب آن نقض میشود، به سه نوع تقسیم می‌گردد: جرایم علیه اشخاص، جرایم علیه اموال و مالکیت، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی. خیانت در امانت، یکی از مهم‌ترین جرایم علیه اموال و مالکیت است که در فصل بیست‌وچهارم قانون مجازات اسلامی که مشتمل بر مواد 673 و 674 می‌باشد، جرم‌انگاری شده است.
جرم خیانت در امانت به چه معنا است؟
برای آشنایی با معنای جرم خیانت در امانت، بهترین کار این است که به تعریف قانونیِ آن مراجعه شود. قانون‌گذار در ماده 674 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات – مصوب 1375)، مقرر داشته است که «هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به‌عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد». به‌عنوان نمونه، مطابق این تعریف، اگر شخصی اتومبیل یک شخص دیگر را از او امانت بگیرد تا با آن برای مدت 3 ماه مسافرکشی کند و پس از 3 ماه به او بازگرداند، اما پس از اتمام این 3 ماه، از بازگرداندن اتومبیل خودداری کند یا اینکه به ضرر مالک اتومبیل از آن استفاده دیگری نماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است و مالک اتومبیل میتواند از این شخص شکایت نماید.
جرم خیانت در امانت چه ارکان و عناصری دارد؟
رفتاری که یک شخص انجام می‌دهد، باید دارای سه رکن باشد تا بتوان آن را جرم دانست. رفتاری نیز که یک شخص در عالم خارج انجام می‌دهد، باید این سه رکن را داشته باشد تا بتوان رفتار او را مصداقی از رفتاری دانست که توسط قانون‌گذار جرم‌انگاری شده است. این 3 رکن عبارتند از: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی.
منظور از رکن قانونی این است که یک رفتار باید قبل از ارتکاب توسط قانون‌گذار جرم‌انگاری شده باشد تا بتوان آن را جرم دانست. بنابراین، اگر شخصی رفتاری را انجام دهد و سپس قانون‌گذار آن را به‌عنوان جرم اعلام نماید، نمی‌توان این شخص را به‌خاطر ارتکاب این رفتار مسؤول دانست و تحت پیگرد قرار داد؛ زیرا او زمانی این رفتار را انجام داده که جرم نبوده است. در بند پیشین، ماده قانونی که قانون‌گذار در آن خیانت در امانت را جرم‌انگاری کرده است، مورد اشاره قرار گرفت.
رکن مادی در هر جرم از دو مؤلفه تشکیل میشود: رفتار مجرمانه و موضوع جرم.
منظور از موضوع جرم چیزی است که رفتار مجرمانه بر آن واقع میشود. در جرم خیانت در امانت موضوع جرم، مال و نوشته (سند) است. منظور از مال هر نوع مال اعم از منقول (مانند اتومبیل و …) و غیرمنقول (هم‌چون زمین و خانه) بوده و منظور از نوشته نیز هر نوع سند اعم از چک، سفته و … می‌باشد.
منظور از رفتار مجرمانه، رفتاری است که شخص از طریق آن افکار مجرمانه خود را به نمایش می‌گذارد. برای وقوع هر جرمی ضرورتاً باید یک رفتار مجرمانه وجود داشته باشد؛ زیرا نمی‌توان هیچ شخصی را صرفاً براساس قصد مجرمانه‌ای که دارد، مجازات کرد. علاوه‌براین، در برخی از جرایم حتی نوع رفتاری که با آن جرم تحقق می‌یابد، اهمیت دارد و باید همان رفتار ارتکاب یابد تا جرم محقق شود. جرم خیانت در امانت یکی از این جرایم است.
مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی، برای تحقق جرم خیانت در امانت باید یکی از رفتارهای زیر انجام شود:
- استعمال کردن (به کار بردن، مورد استفاده قرار دادن)
- تصاحب (تصاحب به این معنا است که شخصی که یک مال به او سپرده شده است، رفتار مالکانه‌ای نسبت به آن‌چه که به او به امانت داده شده است، انجام دهد؛ مانند اینکه آن را بفروشد یا به دیگری ببخشد.)
- تلف کردن (از بین بردن، نابود کردن)
- مفقود کردن (گم کردن)
وقتی رفتاری در قانون به‌عنوان جرم معرفی میشود، در صورتی می‌توان اعضای جامعه را به‌خاطر ارتکاب آن، مجرم دانست که به‌صورت عمدی آن را مرتکب شده باشند و اگر رفتار را به‌صورت غیرعمدی انجام داده باشند، نمی‌توان آنها را متهم به ارتکاب جرم دانست. بنابراین، اگر قانون‌گذار صراحتاً اعلام نکرده باشد که ارتکاب غیرعمدی یک رفتار نیز جرم است، نمی‌توان حالت غیرعمدیِ آن رفتار را جرم دانست. جرم خیانت در امانت نیز به همین نحو است؛ یعنی صرفاً حالت عمدیِ خیانت در امانت جرم‌انگاری شده است و نمی‌توان کسی را که به‌صورت غیرعمدی مرتکب این رفتار شده است، به مجازات قانونی محکوم نمود.
مطابق ماده 144 قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود دو شرط زیر می‌توان گفت که جرم خیانت در امانت به‌صورت عمدی ارتکاب یافته است:
الف. مرتکب باید در انجام رفتار مجرمانه قصد داشته باشد؛ به این معنا که بخواهد آن رفتار را انجام دهد.
ب. علم به موضوع داشته باشد؛ یعنی آگاهی داشته باشد که اموال یا نوشته‌هایی که در ماده 674 مورد اشاره قرار گرفت، به دیگری تعلق دارد و به امانت به او سپرده شده است.
برای تحقق جرم خیانت در امانت وجود رابطه امانی ضروری است
یکی از شرایط بسیار مهم دیگری که برای تحقق جرم خیانت در امانت ضرورت دارد، وجود رابطه امانی میان مجرم و بزه‌دیده است. به‌عبارت‌بهتر، در صورتی می‌توان گفت شخصی مرتکب جرم خیانت در امانت شده است که اموال یا نوشته‌هایی به امانت به او سپرده شده باشد و قرار بر این باشد که او از این اموال و نوشته‌ها در راه معینی استفاده نموده یا در زمان معینی آنها را به مالکان یا متصرفان این اموال و اسناد بازگرداند، ولی وی از این توافق تخلف نماید و یکی از رفتارهایی را که در بند قبل ذکر شد، نسبت به آن مال یا نوشته انجام دهد.
آیا خیانت در امانت یک جرم قابل گذشت است؟
جرایم طبق یک ضابطه به دو نوعِ قابل گذشت و غیرقابل گذشت تقسیم می‌شوند. منظور از جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که رسیدگی به آنها در مراجع قضایی منوط به شکایت شاکی خصوصی است و اگر در هر مرحله‌ای شاکی خصوصی گذشت نماید، رسیدگی به جرم یا اجرای مجازات نیز متوقف میشود. در مقابل، رسیدگی به جرایم غیرقابل گذشت هیچ نیازی به طرح شکایت از جانب شاکی خصوصی ندارد و گذشت شاکی خصوصی نیز صرفاً میتواند به تخفیف مجازات منجر شود.
جرم خیانت در امانت تا پیش از سال 1399 از جرایم غیرقابل گذشت محسوب می‌شد. در سال 1399 با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، جرم خیانت در امانت از یک جرم غیرقابل گذشت به یک جرم قابل گذشت تبدیل شد. بنابراین، اگر شخصی مرتکب این جرم شود، تا زمانی که شاکی خصوصی شکایت نکند، مرجع قضایی نمی‌تواند به آن رسیدگی نماید و پس از آغاز رسیدگی نیز در هر مرحله که شاکی خصوصی گذشت نماید، رسیدگی به جرم یا اجرای مجازات متوقف میشود.
صور خاص جرم خیانت در امانت
جرم خیانت در امانت دارای صور خاص نیز می‌باشد. منظور از صور خاص جرم خیانت در امانت مواردی است که در آنها به جهت وجود یک ویژگی خاص، میزان یا نوع مجازاتی که برای مرتکب در نظر گرفته شده است، تغییر می‌کند. برخی از مهم‌ترین صور خاص خیانت در امانت عبارتند از:
یکی از صور خاص جرم خیانت در امانت، سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء است. مطابق ماده 673 قانون مجازات اسلامی، «هر كس از سفيد مهر يا سفيد امضايي كه به او سپرده شده است يا به هر طريق به دست آورده، سوء استفاده نمايد، به يك تا سه سال حبس محكوم خواهد شد». همانطور که ملاحظه میشود، میزان مجازاتی که قانون‌گذار برای سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء در نظر گرفته است، با میزان مجازاتی که برای حالت عادیِ جرم خیانت در امانت در نظر گرفته شده است، تفاوت دارد.
ماده 674 قانون مجازات اسلامی که خیانت در امانت را جرم‌انگاری کرده است، مربوط به اشخاص عادی می‌باشد که در روابط عادی و روزمره خود و نسبت به اموال یا نوشته‌های اشخاص عادی مرتکب این جرم می‌شوند. حال، اگر مرتکب این جرم، شخص عادی نباشد، بلکه از اشخاصی باشد که سمت دولتی دارند و این رفتارها را نسبت به اموال، وجوه یا اسنادی انجام دهند که به اقتضای حرفه آنها از سوی دولت به آنها سپرده شده است، مشمول عنوان مجرمانه دیگری خواهند بود که از آن به «اختلاس» تعبیر میشود. درواقع، در این حالت، دیگر به رفتاری که آنها مرتکب شده‌اند، خیانت در امانت گفته نمی‌شود، بلکه اختلاس گفته میشود. به‌عبارت‌بهتر، جرم اختلاس یکی از صور خاص جرم خیانت در امانت است که در آن با توجه به سمت شخص مرتکب، مجازات متفاوتی بر او اِعمال میشود. اختلاس در ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب سال 1367 جرم‌انگاری شده است.
مطابق ماده 11 قانون تصدیق انحصار وراثت، اگر متصرفین مالِ متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث یا مدیونین به این اشخاص، بعد از انقضاء مدت قانونی، مال یا دین یا منافع حاصله از آن را مطابق تبصره ماده مذکور به دولت تسلیم یا تأدیه نکنند، به مجازاتی که به موجب قوانین جزایی برای خیانت در امانت مقرر است، محکوم خواهند شد.
مطابق ماده 28 قانون ثبت اسناد و املاک، اگر نسبت به این قبیل املاک (یعنی وقف، حبس و ثلث) به‌عنوان مالکیت تقاضای ثبت شده باشد و متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظام‌نامه مکلف به دادن عرض‌حال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل نکند، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.
مطابق ماده 349 قانون تجارت اگر دلال برخلاف وظيفه خود نسبت به كسي كه به او مأموريت داده است، به نفع طرف ديگرِ معامله اقدام نمايد يا برخلاف عرف تجارتیِ محل از طرف مزبور وجهي دريافت يا وعده وجهي را قبول كند، مستحق اجرت و مخارجي كه كرده است، نخواهد بود و به مجازات مقرر براي خيانت در امانت محکوم خواهد شد.
شاکی چگونه میتواند ادعای خود را اثبات کند؟
مانند هر نوع دعوای حقوقی یا شکایت کیفریِ دیگری، در جرم خیانت در امانت نیز شاکی باید برای اثبات ادعای خودش دلیل و مدرک معتبر ارائه دهد. او باید اثبات کند که اولاً مال یا سندی را به‌عنوان امانت به شخصی سپرده بوده است و ثانیاً آن شخص (یعنی امین) یکی از رفتارهای جرم خیانت در امانت یعنی تصاحب، استعمال، تلف و مفقودکردن را نسبت به این مال یا نوشته مرتکب شده است. برای اثبات این ادعا او باید به ادله اثبات استناد کند. به‌عنوان نمونه، او میتواند شاهد معرفی کند یا اگر دست‌نوشته و سند کتبی در این مورد دارد، آن را ارائه دهد. واگذاری طرح شکایت کیفری به یک وکیل دادگستری میتواند در تنظیم یک شکایت‌نامه مستدل و ارائه ادله و مدارک اثباتیِ موثق به شاکی کمک نماید.
