قوه قضائیه یکی از مهم ترین رئوس مدیریتی کشور است. این قوه، وظیفه خطیر اجرای عدالت در بین مردم و اجتماع را دارد و وظیفه اصلی اش صیانت و حفاظت از حقوق فردی و اجتماعی افراد در جامعه اسلامی است. این قوه به عنوان اصلی ترین رکن برقراری عدالت اجتماعی، وظیفه احقاق حقوق ضایع شده افراد طبق قانون اساسی و شرع مقدس اسلام را دارد. اجزاء مختلف و بسیار متنوعی در این قوه دست به دست هم می دهند تا اجرای عدالت تا حد توان به خوبی انجام گیرد.
دادسرا
در کشور عزیزمان ایران، در کنار هر دادگاه عمومی جزائی، محلی به نام دادسرا وجود دارد که وظیفه آن تشکیل پرونده قضائی، تحقیق و بررسی و کشف جرم است. درواقع شروع یک پرونده قضائی در دادسرا اتفاق می افتد. اشخاصی که در دادسرا مشغول ارائه خدمت هستند شامل دادستان، معاونین دادستان، دادیار و بازپرس هستند.
روند پرونده کیفری بدین صورت است که پس از تشکیل پرونده و طی کردن تشریفات قضائی و اداری، رئیس دادسرا که دادستان نامیده می شود، با خواندن شاکی و متهم جلسه ای برگزار کرده و صحبت ها و دلایل شاکی را با دقت می شنود. درصورتی که ادعای شاکی کافی و موردقبول وی باشد، کیفرخواست را آماده و به دادگاه ارسال می کند تا در دادگاه پس از محاکمه، حکم متناسب با جرم متهم صادر شود.کیفرخواست درواقع سند ادعای دادسرا برای مجرم بودن متهم است که از طرف دادستان و یا جانشین وی به دادگاه ارسال می شود. دقت داشته باشید که متهم تا رأی قطعی دادگاه صادر نشده باشد مجرم شناخته نمی شود. درصورتی که پس از تحقیقات و بررسی پرونده جرمی کشف نشد، یعنی مشخص شد که متهم جرمی مرتکب نشده، پرونده وی در دادسرا بسته شده و هرگونه قرار تعقیب لغو می شود.
شعب قضایی دادسرا به شرح ذیل است:
- دادستانی
- بازپرسی
- دادیاری
- سرپرستی
- اجرای احکام کیفری
در مورد اینکه دادیار کیست در مقاله ی دیگری توضیح داده ایم.
دادگاه
دادگاه ها را به طور کلی از دو بعد بررسی می کنند : صلاحیت ذاتی و محلی . در اینجا صلاحیت ذاتی دادگاه که به معنی صلاحیت رسیدگی به اختلافات می باشد را بیان می کنیم تا بتوانیم با دادسرا در مقام مقایسه قرار دهیم . دادگاه ها بر اساس صلاحیت ذاتی خود به چند دسته تقسیم می گردد :
دادگاه حقوقی : یکی از مراجع قضایی که به دعاوی حقوقی رسیدگی می کند ، دادگاه حقوقی است ، دعاوی حقوقی مربوط به اموال در دادگاه عمومی حقوقی مطرح می شود . دعاوی حقوقی خود به دو دسته اموال و اشخاص تقسیم می شود ، که دسته اموال عبارت اند از : موضوعات مالکیت ، حقوق افراد بر اموالشان ، قرارداد خرید و فروش ، اجاره ، رهن ، مطالبه طلب و یا امور مربوط به مسائل وصیت ، ارث و … در دادگاه حقوقی طرح می شود .
دادگاه جزایی : همانطور که از نام آن پیداست به امور جزایی رسیدگی می کنند ، همانطور که بدان اشاره کردیم بعد از اینکه دادسرا تحقیقات مقدماتی را انجام داد و متهم مجرم شناخته شد با صدور کیفرخواست پرونده دادگاه جزایی فرستاده می شود تا دادگاه حکم مقتضی را صادر نماید .
دادگاه خانواده : از دیگر مراجع قضایی که به امور حقوق یا مدنی رسیدگی می نماید دادگاه خانواده است که به دعاوی حقوقی اشخاص یا به طور دقیق تر دعاوی راجع به خانواده رسیدگی می نماید ، به طور مثال : دعاوی طلاق ، مهریه ، نفقه و … .
دادگاه اطفال : در این دادگاه به جرایم اطفال رسیدگی می کنند . اطفال باید زیر 18 سال باشند .
دادگاه عمومی و انقلاب : صلاحیت رسیدگی به کلیه جرایم را دارد مگر آن دسته از جرایمی که طبق قانون در صلاحیت مراجع دیگر باشد .
اگر بخواهیم دسته بندی منظم تری از دادگاه را ارائه دهیم به شکل زیر است:
۱. دادگاه عمومی
محلی است که در آن به تمامی اختلافات، دعاوی و پرونده های قضایی رسیدگی می شود مگر اینکه طبق قانون، رسیدگی به آن پرونده در حیطه وظایف مرجع یا قوه دیگری باشد. دادگاه های مختلفی در رسته دادگاه عمومی دسته بندی می شوند از جمله:
- دادگاه عمومی حقوقی
- دادگاه عمومی جزایی
- دادگاه اطفال
- دادگاه کیفری استان
۲. دادگاه اختصاصی
به جز دادگاه عمومی، مراجعی تحت عناوین مختلف در دسته دادگاه های اختصاصی قرار می گیرند که وظیفه آن ها رسیدگی به موارد خاص دعاوی مدنی و حقوقی است. طبق قانون، رسیدگی دعاوی مخصوص به دادگاه های اختصاصی خودش ارجاع می شود و حق بررسی و پیگیری آن ها در دادگاه های عمومی وجود ندارد.
- دادگاه های نظامی
- دادگاه های انقلاب
- دادگاه های انتظامی قضات
- دیوان عدالت اداری
- دادگاه های ویژه روحانیت
تفاوت دادسرا و دادگاه
۱. کشف جرم
دادسرا درزمینه شکایاتی که کیفری و جزایی است موظف است بازجویی های لازم را انجام داده و در صورت نیاز تحقیق و بررسی میدانی انجام دهد. درواقع این نهاد موظف است مشخص کند که آیا جرمی توسط متهم انجام شده است یا خیر. به این روند، کشف جرم می گویند. دادگاه وظیفه کشف جرم نداشته و موظف است کیفرخواستی که از طرف دادسرا ارسال شده را بررسی و متهم را محاکمه کند.
۲. کیفرخواست و قرار مجرمیت
دادسرا موظف است پس از کشف قطعی جرم کیفرخواست و قرارمجرمیت را تنظیم و برای دادگاه ارسال کند. دادگاه وظیفه تنظیم کیفرخواست و قرار مجرمیت نداشته و درواقع وظیفه دارد بنابراین دو سند قضائی، جلسه دادگاه را به سمت صدور حکم عادلانه مدیریت کند.
۳. صدور حکم و تعیین مجازات
دادسرا به ریاست دادستان وظیفه صدور حکم نداشته و صرفاً نهادی برای تحقیقات مقدماتی برای کشف نوع جرم است و در این مرحله هنوز متهم مجرم نامیده نمی شود.
دادگاه وظیفه تفهیم اتهام را دارد و مرجع قضایی قطعی صدور رأی محسوب می شود. صدور رأی یعنی اعلام مجرم شناخته شدن متهم و تعیین میزان و نوع مجازات وی در دادگاه.
دادگستری چیست؟
دادگستری مجموعه قضایی است که در هر شهری لااقل یک شعبه آن وجود دارد و مشغول رسیدگی به پرونده های قضایی همان شهر است. دادسرا و دادگاه اجزاء تشکیل دهنده دادگستری هستند. دادگستری اغلب ساختمان بزرگی داشته و دادگاه ها و دادسرا های مختلفی در آن مشغول خدمت هستند. در شهر هایی که جمعیتی کمتر از ۵۰ هزار نفر دارند، یک شعبه از هر دادگاهی در دادگستری شهر وجود دارد، اما در شهر هایی که جمعیتی بیش از ۵۰ هزار نفر دارند در هر دادگستری باید یک شعبه دادگاه انقلاب و یک شعبه دادگاه خانواده وجود داشته باشد.
موسسه عدالت آریایی با بهره گیری از بهترین وکیل حقوقی تهران تا انتهای مسیر حقوقی همراه شماست.
