ازدواج در تمامی کشورهای جهان با قواعد و شیوه‌های مختلف بر مبنای عواملی همچون دین، عرف و رسوم آن منطقه محقق میگردد. در کشور ما نیز ازدواج مطابق دستورات دین اسلام منعقد و یا فسخ و باطل میشود و برای دریافت مطالبات قانونی هر کدام از طرفین به وکیل خانواده مراجعه میشود. در ایران این برای ازدواج موقت کلمه‌ی صیغه بیشتر از عقد موقت به گوش رسیده و بین مردم نیز مصطلح شده است. اما منظور از صیغه چیست و از چه قواعد و شروطی برخوردار است؟
عقد ازدواج و انواع آن
عقد ازدواج یا همان نکاح، عقدی است که علقه‌ی زوجیت میان زن و مرد را جاری می‌نماید و به واسطه‌ی آن زن و مرد به یکدیگر محرم شده و زندگی زناشویی خود را شروع میکنند. در کشور ما عقد نکاح به دو صورت عقد نکاح دائم و عقد نکاح موقت منعقد میشود که هرکدام دارای آثار و احکام متفاوتی در مسائلی همچون نفقه، مهریه، ارث، طلاق می‌باشند که برای رسیدگی به این موارد باید به وکیل مجرب مراجعه کرد .در این مطلب به بررسی این موارد خواهیم پرداخت.
صیغه یا عقد موقت چیست
همانطور که گفته شد یکی از اشکال انعقاد عقد زوجیت بین زن و مرد، عقد موقت است که در عرف به صیغه مصطلح شده است. این کلمه در لغت به معنای عبارتی است که در زمان انعقاد معاملات دلالت بر رضایت طرفین دارد که این معامله می تواند شامل خرید و فروش، عقد نکاح یا… باشد که در هر مورد دارای الفاظ مخصوص به خود است. اما اغلب منظور همان محرمیت و عقد نکاح موقت است. عقد موقت عقدی است که در آن زن و مرد برای مدت معینی به نکاح یکدیگر در می‌آیند و در آن زمان مشخص شده، زن و شوهر یکدیگراند. نکاح منقطع(عقد موقت) از ویژگی‌های مذهب تشیع و در قانون مدنی منعکس شده است و در کشورهای غربی و یا کشورهای اسلامی تحت تاثیر مکاتب اهل سنت پذیرفته نشده است.
الفاظ در ازدواج و صیغه موقت
جالب است بدانید بر خلاف آنچه در ظاهر دیده‌ایم در عقد نکاح فرد قبولی‌دهنده، مرد است و الفاظ عقد ابتدا از جانب زن بیان می شوند و سپس مرد به آن پاسخ میدهد.
اما سوالی که ممکن است پیش‌آید آن است که عقد نکاح به چه الفاظی منعقد میشود؟ آیا حتما باید از عبارات عربی استفاده کرد یا جاری کردن آن به هر زبانی صحیح است ؟
از آنجا که انعقاد یا عدم انعقاد عقد نکاح مرز بین حلال و حرام است، ملزم است که با الفاظ مخصوصی منعقد شود. مطابق نظر امام خمینی(ره) به احتیاط لازم است صیغه ازدواج به عربی خوانده شود مگر آنکه زن و مرد از بیان کلام عربی عاجز باشند که در اینصورت تنها به گونه‌ای که الفاظ و عبارات شان ترجمه و معادل عبارات عربی الفاظ عقد نکاح باشد، می‌توانند آن را به زبانی غیر از عربی جاری و منعقد کنند. پس عربیت شرط تحقق نکاح نیست. طبق قانون مدنی ایران نیز نکاح با هر لفظی که صریحاً دلالت بر قصد ازدواج نماید واقع میگردد و نیازی به تشریفات دیگر ندارد.
طلاق در ازدواج موقت
همانطور که شباهت‌هایی بین نکاح دائم و نکاح موقت وجود دارد، تفاوت‌هایی نیز قابل شمارش اند. از جمله آنکه عملی به‌نام طلاق چه به صورت طلاق توافقی و چه به صورت طلاق غیابی و غیره در آن وجود ندارد. طلاق تنها مختص به نکاح دائم می‌باشد. انحلال نکاح منقطعه (موقت) از طریق اتمام انقضا مدت یا بذل آن از طرف شوهر صورت میگیرد که ماده ۱۱۳۹ قانون مدنی نیز دلالت بر آن دارد.همچنین شرایطی وجود دارد که زوجه شخصاً خواهان بذل مدت توسط زوج است.
انحلال در عقد موقت
عقد موقت عقدی است که بین زن و مرد برای مدت معینی منعقد میشود و تحت شرایطی میتوان آن را منحل و پایان‌یافته دانست. در عقد موقت طلاق وجود ندارد و برای فسخ نکاح موقت به دو صورت عقد از بین میرود.
1- آنکه مدت عقد نکاح موقت به پایان برسد که از آن پس زن و مرد بر یکدیگر محرم نبوده و علقه‌ی زناشویی بین آنها وجود ندارد.
2- آنکه شوهر بذل مدت انجام دهد. به این معنا که در صورتی که مرد بخواهد ازدواج موقت خود را زودتر از زمان انقضای آن خاتمه دهد، میتواند با بخشش زمان باقی‌مانده عقد را پایان بخشد و برای این امر باید تمام حقوق قانونی همسر غیر دائم خود را به او پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت ، زوجه میتواند با کمک مشاوره حقوقی مسیر احقاق حق خود را تسهیل بخشد. بذل مدت میتواند در هر زمان و مکانی انجام شود و نیازی به هیچگونه الفاظ خاص یا تشریفاتی ندارد و تنها باید به طور صریح بر زبان بیاورد.مانند شرایطی که مرد برای مدت طولانی به سفر رفته باشد یا زوجه بتواند عسر و حرج خود را ثابت کند که در اینصورت دادگاه مرد را ملزم به بذل مابقی مدت عقد می‌نماید. مشاوره با یک وکیل طلاق میتواند شما را در انتخاب راه مناسب انحلال عقد نکاح، راهنمایی کند.
چگونه صیغه محرمیت بخوانیم؟
به‌طور کلی عقد نکاح موقت به ۴ طریق قابل تحقق است:
1- شخص ثالثی به وکالت از زوج و زوجه آنها را به عقد هم در آورد. «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) مُوَکَّلی (نام آقا) فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهر المَعلُوم» سپس به وکالت از آقا می گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (نام آقا)»
2- هرکدام از زن و مرد عبارت مربوط به خود را بخواند به این نحو که ابتدا زن می‌گوید: «زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ، عَلَی المَهرِالمَعلُوم » و آقا بلافاصله می گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ»
3– داماد از عروس وکالت میگیرد و خود به عنوان عاقد عقد را جاری می‌کند. به این نحو که به وکالت از عروس می‌گوید: «زَوَّجتُ مُوَکِّلَتِی (نام خانم) نَفسِی، فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» سپس بلافاصله از طرف خودش می گوید: «قَبِلتُ التَّزویج»
4- در این روش زن از مرد وکالت میگیرد و در اینصورت عقد به این نحو جاری میشود:
زن می‌گوید: «زَوَّجتُک نَفسِی، فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ، عَلَی المَهر المَعلُوم» سپس بلافاصله از طرف آقا می گوید: «قَبِلتُ التزویج لموکِّلی (نام آقا)»
پس همانطور که معین شد صیغه می تواند توسط خود طرفین و یا شخص ثالث خوانده شود.
شرایط صحیح بودن صیغه
هر عقدی اعم از عقد نکاح یا غیره، دارای یک‌سری شرایط صحت عمومی می‌باشد که عبارتند از قصد، رضایت و اهلیت طرفین. اما شروط اختصاصی دیگری نیز برای عقد نکاح مانند اختلاف جنس (زن و مرد بودن) یا نیاز به اجازه‌ی ولی برای دختری که تا بحال ازدواج نکرده و دوشیزه است نیز وجود دارد. کمک‌گیری از یک وکیل حقوقی در تشخیص صحیح بودن یا نبودن عقد نکاح، مسئله‌ای حیاتی و حائز اهمیت است. در کنار تمامی شرایط یاد شده، عقد نکاح موقت دارای شروطی است که بدون آنها، باطل خواهد بود.
1- معین بودن مدت:
همانطور که مشخص است عقد موقت، موقتی است. پس باید زمان پایان آن مشخص باشد تا عقد به درستی محقق شود.طبق قانون مدنی نکاح وقتی منقطع است که برای زمان معین منعقد شده باشد که در غیر اینصورت، عقد باطل خواهد بود.
2- مهریه:
طبق قانون مدنی ایران اگر در نکاح منقطع(موقت) مهریه برای زوجه(زن) معین نگردد، عقد باطل خواهد بود. بعد از خواندن صیغه در صورتی‌که مهریه وصول نشد می‌توانید از یک وکیل مهریه کمک بگیرید تا در این زمینه شما را راهنمایی نماید.
صیغه و شرایط آن بر اساس قانون چیست؟
نکاح موقت مطابق ماده ۱۰۷۵ قانونی مدنی، قانونی و شرعی شمرده شده‌است و در قانون به صورت پراکنده قواعد مربوط به نکاح منقطع نام‌برده شده است که برای تفکیک شرایط نکاح موقت از دائم، تفاسیر و راهنمایی های یک وکیل پایه یک دادگستری کمک‌کننده خواهد بود.
در نکاح دائم نیز برای زن مهر معین میگردد و عدم ذکر آن موجب بطلان عقد نمی شود اما همانطور که گفته شد عدم ذکر مهریه در عقد موقت موجب بطلان است که در ماده ۱۰۵۹ قانون مدنی به آن اشاره شده است.
طبق ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی زوجه تنها در صورتی مستحق دریافت نفقه است که شرطی مبنی بر الزام زوج به پرداخت نفقه وجود داشته باشد. در غیر اینصورت در ازدواج موقت شوهر تعهدی به پرداخت نفقه به زن ندارد.
به استنباط از ماده ۱۱۲۰ قانون مدنی میتوان گفت در نکاح منقطع طلاق وجود ندارد چرا که پس از انقضای مدت جدایی زن و مرد تحقق می‌یابد.
در نکاح موقت زن و مرد از هم ارث نمی‌برند که این امر از مواد ۹۴۰ و ۱۰۷۷ قانون مدنی قابل درک است.
قانون صیغه یا حقوق زن صیغه‌ای چیست؟
ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی دلالت بر شرعی و قانونی بودن ازدواج موقت دارد. همچنین این قانون حقوقی را برای زن در ازدواج موقت معین کرده است که مهم‌ترین آن شرط لزوم ذکر کردن مهریه در هنگام انعقاد عقد است. اما زن در ازدواج موقت نمی‌تواند از شوهر خود ارث ببرد. البته اگر در طی ازدواج موقت زن از زوج باردار شود، فرزند او مطابق قوانین جاری از پدر و مادر خود ارث میبرد. همچنین است که مطابق قانون حمایت از خانواده اگر زنی در ازدواج موقتی که ثبت نشده است باردار شود، ثبت نکاح برای حفظ حقوق زن و طفل او الزامی است.
حقوق زن در ازدواج موقت
به‌طور کلی در نکاح برای زن حقوقی در نظر گرفته شده‌است که بنا بر دائم یا موقت بودن آن، تفاوت‌هایی وجود دارد.
در عقد موقت اگر مهریه در زمان انعقاد عقد معین نگردد، آن را به‌طور کامل باطل و بی‌اثر می سازد و در آن‌صورت هرگونه ارتباط زن و مرد حرام است.
بحث نفقه از مسائل مهمی‌ست که باید به آن اشاره کرد. زن در ازدواج موقت تنها در صورتی میتواند از شوهر خود طلب نفقه کند که در ضمن عقد نکاح موقت آن را شرط کرده باشد! و الا نمی‌تواند علیه مرد به علت عدم پرداخت نفقه اقدامی کند.
نه زن و نه مرد در ازدواج موقت از یکدیگر ارث میبرند. حتی اگر مدت عقد نکاحشان ۷۰ سال باشد و تمام سالیان در کنار هم زندگی کرده باشند. چرا که این طبیعت عقد نکاح موقت است.
قوانین ارث در عقد موقت
از آنجایی که نکاح موقت دائمی و مادام‌العمر نیست، نه زن و نه مرد هیچ کدام از دیگری ارث نمی برند. حتی اگر مدت نکاح خود را برای چندده سال معین کرده باشند. درمورد اینکه اگر توارث زن و مرد در حین عقد نکاح شرط شود، دارای آثار است یا خیر اختلاف نظر وجود دارد. اما در مجموع بنظر میرسد علی‌رغم سکوت قانون در این مورد، شرط توارث در عقد موقت صحیح نیست.
عدم توارث از یکدیگر تنها مختص به زن و مرد است و شامل فرزند مشترک آنها از ازدواج موقت نمیشود. فرزند ناشی از ازدواج موقت از والدین خود ارث میبرد و از تمامی حقوق خود برخوردار است.
فرزند در ازدواج موقت
فرزند ناشی از ازدواج موقت از تمامی حقوقی که فرزند ناشی از ازدواج دائم برخوردار است و میتواند در انحصار وراثت از ارث و… بهره میبرد. پدر برای دریافت شناسنامه فرزند ملزم به اقدام است که در غیر اینصورت مادر میتواند علیه پدر فرزند خود اقامه دعوا و او را ملزم به اخذ شناسنامه نماید. البته مادر خود میتواند از طریق اخذ حکم امین موقت از دادگاه، برای فرزند خود اقدام به اخذ شناسنامه نماید که در این راه مشاوره حقوقی در تسریع امور کمک‌کننده‌است.
همچنین بارداری طبق قانون خانواده یکی از عواملی است که ثبت ازدواج را الزامی می‌کند. حال اگر پدر ازدواج را ثبت نکرده باشد و علقه زوجیت و الحاق بچه به وی احراز شود، دادگاه پدر را ملزم یه ثبت ازدواج موقت می کند.
عده در ازدواج موقت
عده عبارت از مدت زمانی است که زن پس از فوت شوهرش یا جدایی از او باید از ازدواج مجدد خودداری کند. هدف از وجود چنین مفهومی، جلوگیری از اختلاط نسل است. پس بدین صورت منظور از هرعده، هر یک دوره عادت ماهیانه شدن زوجه پس از فوت یا طلاق شوهرش است.
عده زن در ازدواج موقت ۲ طهر است اعم از اینکه علت جدایی انقضا مدت یا بذل مدت باشد. اگر زوجه در سن یائسگی نباشد اما عادت ماهیانه نشود، عده‌ی او ۴۵ روز است.
عده در صورت فوت شوهر یا بارداری زن در هر دو نکاح دائم و موقت یکسان است که در اینصورت در مورد زن حامله عده تا وضع حمل و زایمان؛ و در صورت فوت شوهر چهار ماه و ده روز است. اگر زن باردار باشد و شوهرش فوت کند و تا تاریخ زایمان بیشتر از ۴ ماه و ۱۰ روز مانده باشد، عده تا زمان وضع حمل باقی است.
مهریه در ازدواج موقت
از شروط اساسی صحت تحقق ازدواج موقت، تعیین و ذکر مهریه در هنگام تحقق عقد است. این نکته یکی از تفاوت‌های عقد دائم از عقد غیر دائم است چرا که ذکر مهریه در عقد دائم شرط صحت نیست. در ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی ایران نیز این مطلب قید شده است که اگر مهریه در عقد نکاح موقت شرط نشود، آن عقد باطل است.
نفقه در عقد موقت
در عقد موقت بر خلاف عقد دائم، زوج وظیفه‌ای بر پرداخت نفقه به زوجه ندارد. نفقه در لغت به معنای هزینه و خرج است. پس یعنی زوج مسئولیتی نسبت به مخارج زندگی زوجه ندارد. تنها در یک صورت پرداخت نفقه وظیفه شوهر است آن هم اگر دادن نفقه در عقد شرط شده باشد یا عقد مبتنی بر آن جاری شده باشد که این امر در ماده ۱۱۱۳ مدنی صراحتاً ذکر شده است.
ثبت ازدواج موقت
بر خلاق آنکه در ازدواج دائم، ثبت آن الزامی است و حتی برای خاطی طبق قانون مجازات اسلامی حبس تعزیری تا یک سال در نظر گرفته شده است، ثبت ازدواج موقت اصولا الزامی نیست. برابر ماده ۲۱ قانون خانواده، ثبت نکاح موقت فقط در موارد ذیل الزامی است:
۱.زوجه باردار شود.
۲.طرفین توافق کنند.
۳.ضمن عقد شرط شده باشد.
بنابراین در موارد دیگر ثبت نکاح موقت الزامی نیست و عدم ثبت آن ضمانت اجرای مدنی یا کیفری،ندارد.
